Vì sao British Columbia – và Canada – là ‘đất lành’ cho tiền bẩn quốc tế

Phạm Vũ Lửa Hạ

Tuần rồi, người dân British Columbia biết cái giá mà thường dân phải trả cho hoạt động rửa tiền của tội phạm có tổ chức.

Tiền bẩn không chỉ giới hạn ở các sòng bạc và ngành mua bán xe siêu sang. Hàng tỷ đô-la được rửa qua thị trường địa ốc, khiến giá nhà tăng mạnh trong thời buổi người dân chật vật vì chi phí nhà ở khó kham nổi.

Hôm 9/5/2019, chính quyền tỉnh bang B.C. công bố báo cáo cuối cùng trong loạt báo cáo về rửa tiền. Các chuyên gia của chính quyền xác định rằng hoạt động rửa tiền quy mô lớn, xuyên quốc gia của các mạng lưới tội phạm có tổ chức diễn ra trong nhiều ngành của nền kinh tế tỉnh bang – chỉ riêng ngành địa ốc đã có ước tính 5 tỷ đô-la được rửa trong năm 2018.

Bộ trưởng tư pháp B.C. David Eby dự định họp với Bộ trưởng liên bang về giảm tội phạm có tổ chức Bill Blair để thảo luận các bước tiếp theo, và nội các B.C. sẽ sớm quyết định có mở một cuộc điều tra công khai hay không.

Nhưng các cuộc điều tra của các chuyên gia B.C. cũng cho thấy rằng không chỉ tỉnh bang này gặp các thách thức này. Ontario, Alberta và các tỉnh bang vùng thảo nguyên gặp các vấn nạn tương tự. “Vấn nạn này có vẻ như một cuộc khủng hoảng cấp quốc gia,” bộ trưởng Eby nói với báo giới tuần rồi: một cuộc khủng hoảng đe dọa lòng tin vào nền kinh tế Canada.

Hôm 10/5, phát biểu với báo giới ở Edmonton, Thủ tướng Justin Trudeau cho rằng những phát hiện này là “hết sức đáng lo ngại” và hứa có biện pháp xử lý.

Rửa tiền qua sòng bạc

Loạt báo cáo này bắt đầu với báo cáo “Tiền bẩn” (“Dirty Money”), được công bố hồi tháng 6/2018, về hoạt động tại các sòng bạc ở vùng Lower Mainland.

Trong báo cáo đó, cựu phó ủy viên cảnh sát hoàng gia liên bang (RCMP) Peter German nói rằng trong nhiều năm các sòng bạc địa phương đã vô tình trở thành nơi rửa tiền của tội phạm có tổ chức. Ông nêu ra nêu nhiều vấn đề, như hệ thống phần mềm chống rửa tiền tiêu biểu không dùng được và một chế độ quản lý nhà nước rối rắm, kém hiệu quả.

Báo cáo đó được công bố kèm video cho thấy những người vào sòng bạc mang theo những giỏ và túi xách cỡ lớn chứa đầy tiền mặt, được xếp gọn gàng và cột bằng dây thun. Báo cáo đó mô tả mô hình Vancouver, một hệ thống qua đó tiền được rửa ở và từ Vancouver tới những nơi khác, như Mexico và Colombia.

Trong một ví dụ được mô tả trong báo cáo đó, ban điều tra xác định rằng 13.5 triệu đô-la, chủ yếu bằng tờ $20, đã đi qua những chỗ đổi tiền của một sòng bạc trong một tháng.

Báo cáo đầu tiên của ông German đưa ra 48 đề xuất, trong đó có nên lập một nhóm phân tích giao dịch và họp ít nhất mỗi tuần một lần để xem xét tất cả các báo cáo giao dịch khả nghi.

Công ty Xổ số British Columbia (BCLC) cho biết số lượng và giá trị của báo cáo giao dịch khả nghi đã giảm mạnh, từ 27 triệu đô vào tháng 7/2015 xuống còn 1 triệu đô-la vào tháng 3/ 2019.

Theo những quy định của BCLC có hiệu lực từ tháng 1/2018, các sòng bạc ở B.C. bắt buộc phải thu thập thông tin chi tiết về nguồn gốc tiền của người chơi cho tất cả các giao dịch từ $10,000 trở lên.

Những thay đổi đó đã có tác động tới các công ty kinh doanh sòng bạc.

Great Canadian Gaming Corp., công ty có sòng bạc River Rock ở Vancouver và các cơ sở cờ bạc khác như trường đua Hastings Racecourse (cũng ở Vancouver), cho biết trong báo cáo quý một rằng doanh thu năm 2018 đã giảm so với năm trước, một phần là do giảm doanh thu cờ bạc vì quy định của BCLC về nguồn gốc tiền.

Cũng giống báo cáo về địa ốc được công bố tuần rồi, báo cáo về sòng bạc cho thấy luật lệ hiện hành, trong đó có các quy định về báo cáo của Trung tâm Phân tích Giao dịch và Báo cáo Tài chính Canada (FinTRAC), cơ quan liên bang phòng chống rửa tiền, đã không đạt hiệu quả như mong muốn.

Xe sang, tiền sạch

Báo cáo mới nhất về rửa tiền của Peter German, được công bố hôm 9/5/2019, đề cập cụ thể tới hai ngành mua bán xe sang và đua ngựa ở B.C. Ông German nói ông không phát hiện vấn đề gì nghiêm trọng về rửa tiền tại hai trường đua ngựa hiện đang hoạt động ở tỉnh bang — Hastings Park và Fraser Downs.

Tuy nhiên, báo cáo mô tả một số cách tiền bẩn được rửa tại Canada và nước ngoài thông qua mua, bán, thuê và ăn cắp xe sang. Theo báo cáo, hàng ngàn chiếc xe sang trị giá hàng triệu đô-la được bọn tội phạm mua mỗi năm ở B.C. để rửa tiền. Nhiều xe sau đó được bán cho những người xuất khẩu đưa xe ra nước ngoài.

Trong một âm mưu, một tội phạm thuê người mua giùm một chiếc xe sang, đưa cho người mua một hối phiếu ngân hàng (bank draft) không định danh, hoặc đôi khi nhiều giỏ tiền mặt để trả. Mua bằng tiền mặt không phải là phi pháp, và các đại lý bán xe sang không bắt buộc phải báo cáo các giao dịch lớn với FinTRAC.

Người mua giùm sẽ mua xe rồi giao xe cho chủ nhân thực sự, và chủ nhận bán cho người xuất khẩu ra nước ngoài, thường là Trung Quốc, để kiếm lợi bộn. Sau khi xe được gởi ra nước ngoài, người mua còn táo tợn xin hoàn thuế bán hàng (sales tax) tỉnh bang. Hơn 4400 chiếc xe được xuất khẩu sang Trung Quốc trong năm 2018, theo số liệu của Bộ tài chính tỉnh bang.

Theo báo cáo German, trước năm 2014, số hồ sơ xin hoàn thuế PST cho xe xuất khẩu chưa tới 100 mỗi năm. Trong năm 2014 và năm 2015 con số này lên tới hơn 700, trước khi tăng vọt lên tới 3674, và thậm chí lên tới 4452 trong năm 2018. Tỉnh bang đã buộc phải tuyển thêm nhân sự để xử lý số hồ sơ xin hoàn thuế PST tăng lên. Từ năm 2013, tỉnh bang đã hoàn 85 triệu đô-la tiền thuế PST cho xe xuất khẩu.

Theo báo cáo, viên chức Bộ tài chính B.C. đã xác định được một người mua giùm đã thực hiện hơn 25 vụ mua khả nghi trong năm 2016/17,và 48 người khác với hơn 11 giao dịch mỗi người.

Ông German phát hiện rằng việc chính quyền tỉnh bang không thể xử lý nạn rửa tiền qua mua bán xe vì các cơ quan giám sát cấp tỉnh bang và liên bang thiếu theo dõi hoạt động tài chính trong mảng này. Khác với các ngân hàng và sòng bạc, các đại lý bán xe không buộc phải báo cáo các giao dịch lớn hay khả nghi với FinTRAC.

Ông German phát hiện rằng Cơ quan Quản lý Bán xe BC chú trọng việc bảo vệ người tiêu dùng, và các hiệp hội ngành xe không xem các giao dịch thanh toán bằng tiền mặt là mối lo lớn. Vì các đại lý bán xe gởi tiền bán xe vô các tổ chức tài chính chính thống, nên tiền đó hoàn toàn khuất dạng.

Các phỏng vấn với một số đại lý bán xe ở B.C. cho thấy họ có những cách xử lý khác nhau đối với các giao dịch khả nghi, từ chấp nhận thanh toán bằng tiền mặt lên tới 6 chữ số mà không thắc mắc gì, cho tới chính sách không nhận tiền mặt với số lượng quá $9,999. Báo cáo của ông German cho rằng con số sau ($9,999) hơi lạ, vì đó là số tiền tối đa mà một thực thể phải báo cáo với FinTRAC, ví dụ như tổ chức tài chính nhận tiền gởi của đại lý bán xe, có thể chấp nhận mà không cần nộp báo cáo giao dịch tiền mặt lớn.

Báo cáo của ông German nêu ví dụ một âm mưu rửa tiền của một tay buôn ma túy cộm cán đóng vai người môi giới để chuyển người mua tới một công ty cụ thể. Hắn nhận từ một người thuê số tiền đặt cọc lớn cho một chiếc xe và người này sẽ ký hợp đồng thuê nhiều năm. Trong vòng sáu tháng, người thuê sẽ quay lại và thuê một chiếc xe đắt tiền hơn với tiền đặt cọc thêm. Theo báo cáo này, người thuê có thể lặp lại quá trình này nhiều lần và chỉ việc quay lại đại lý bán xe và yêu cầu hoàn lại một phần trong những số tiền đặt cọc của mình bằng séc của đại lý, như vậy tiền trở thành sạch.

Báo cáo cũng nhấn mạnh việc cần xử lý nạn xuất khẩu xe sang ăn cắp, và cho biết một phần tư xe sang bị ăn cắp ở B.C. năm ngoái đã không hề được tìm thấy.

Ông German nói rằng hàng trăm xe như vậy có thể đã được xuất đi các cảng ở vùng Đại Đô thị Vancouver mỗi năm. Ông cũng nhận định rằng việc thiếu sự hiện diện của cảnh sát tại các cảng B.C. từ khi xóa bỏ lực lượng Cảnh sát Cảng Canada vào năm 1997 đã để lại lỗ hổng nghiêm trọng trong ngành thực thi luật pháp.

Do cuộc khủng hoảng ma túy fentanyl, giới hữu trách đã quá chú ý tới việc theo dõi hàng nhập từ nước ngoài, trong khi hàng xuất khẩu như xe ăn cắp có thể bị lọt sổ, theo Hội đồng Bảo hiểm Canada. Hồi đầu năm nay, thanh tra Brian MacDonald − quan chức phụ trách Đội Tội phạm Xe Phối hợp Địa phương Tỉnh bang (IMPACT) − nói ông lo ngại là “không ai giám sát các cửa khẩu của chúng ta trong khi đáng ra phải làm vậy”.

5 tỷ đô rửa qua địa ốc

Khoảng 5 tỷ đô-la “tiền bẩn” được rửa qua thị trường địa ốc của British Columbia trong năm 2018, và góp phần khiến giá nhà ở tỉnh bang này tăng 5%, theo một báo cáo của ban chyên gia do cựu thứ trưởng bộ tư pháp B.C. Maureen Maloney đứng đầu.

“Thị trường nhà của chúng ta nên được dùng để tạo nhà ở cho người dân, chứ không phải để rửa tiền tội phạm,” bộ trưởng tài chính Carole James nói. “Lượng tiền được rửa ở B.C. và thông qua địa ốc nhiều hơn dự đoán của bất cứ ai.”

Tác động đối với thị trường địa ốc vùng Đại Đô thị Vancouver có thể còn cao hơn nhiều so với mức 5% đó vì con số đó được tính cho toàn tỉnh bang. Đa số các giao dịch khả nghi được cảnh báo trong báo cáo của Peter German diễn ra ở thành phố lớn nhất British Columbia.

Theo báo cáo này, một trong hai báo cáo được công bố hôm 9/5/2019, tính cả xe sang và đua ngựa, tổng số tiền được rửa ở B.C. năm ngoái là khoảng 7.4 tỷ đô-la, trong mức tổng cộng khoảng 47 tỷ đô-la được rửa ở Canada.

B.C. xếp thứ tư về rửa tiền trong sáu vùng của Canada, sau Alberta, Ontario và vùng thảo nguyên (Saskatchewan và Manitoba gộp chung).

Báo cáo này cho biết các ước tính cao hơn về rửa tiền ở Alberta và vùng thảo nguyên có thể đáng ngạc nhiên, nhưng tỷ lệ tội phạm đang tăng ở các tỉnh bang đó và tiền phi pháp tìm được nơi trú ẩn ở những tỉnh bang có giá địa ốc dễ chịu hơn ở B.C.

Báo cáo German mô tả những trường hợp người mua được cho là dùng tiền tội phạm mua nhiều nhà khác nhau.

Một ví dụ mô tả trong trường hợp vào năm 2001 một ‘sinh viên’ mua hơn 15 căn trong cùng một tòa nhà condo ở Vancouver với giá 2.9 triệu đô-la. Những căn này hiện nay trị giá 11 triệu đô-la. Một ví dụ khác là một ‘người nội trợ’ mua 5 ngôi nhà sang trọng trong thời gian 4 năm trị giá tổng cộng 21 triệu đô-la.

Một người mua đi bán lại xe sang “được cảnh sát biết tới” có ba ngôi nhà ở Vancouver trị giá 8.6 triệu đô-la với các khoản vay mortgage nhiều tầng với các lãi suất giảm dần một cách khó hiểu. Hàng trăm nhà có các khoản vay mortgage được đăng ký và hoàn trả liên tiếp rất nhanh — trong một trường hợp một ngôi nhà có tới 29 mortgage — mà báo cáo gọi là “tín hiệu cảnh báo về rửa tiền”.

Trong hai thập niên qua, một phần năm nhà ở B.C. được mua bằng tiền mặt; tổng cộng 212 tỷ đô-la bằng tiền mặt. Các chủ nhân thực sự không thể được xác định danh tánh cho đại đa số nhà ở trị giá 28 tỷ đô-la ở B.C. thuộc sở hữu của các pháp nhân. Hơn 25 ngôi nhà trị giá 34 triệu đô-la có chủ nhân với địa chỉ ở những nước bị cấm vận thương mại.

Năm ngoái, đài Global News lấy được một nghiên cứu năm 2016 về hơn 1,200 giao dịch mua nhà sang trọng ở vùng Lower Mainland của B.C., trong đó hơn 10% có dính líu tới những người mua có tiền sử hình sự. Và 95% trong những giao dịch đó được cảnh sát cho là có liên hệ với các mạng lưới tội phạm Trung Quốc.

Tuy nghiên cứu đó chỉ xem xét các vụ mua nhà trong năm 2016, một phân tích của đài Global News cho thấy cùng mạng lưới tội phạm mở rộng đó có thể đã rửa khoảng 5 tỷ đô-la qua địa ốc vùng Vancouver từ năm 2012.

Ban chuyên gia của bà Maloney đã đưa ra 29 khuyến nghị.

Chính quyền B.C. đã thực hiện một số khuyến nghị, trong đó có lập danh bạ đăng ký Minh bạch Chủ Đất.

Báo cáo cũng đề nghị nên cấp giấy phép cho những nhà phát triển địa ốc trong một hệ thống quản lý nhà nước và tỉnh bang nên lập một đơn vị thu thập dữ liệu giao dịch địa ốc.

Báo cáo Peter German trọn vẹn cũng được công bố hôm 9/5/2019.

Ông German phát hiện hàng ngàn ngôi nhà cụ thể trị giá tổng cộng hàng tỷ đô-la được xem là “có nguy cơ cao” cho rửa tiền và trốn thuế. Cũng có những quan ngại rằng không có cơ quan hay lực lượng cảnh sát nào có đủ quyền giám sát hoặc nguồn lực để điều tra những hoạt động khả nghi.

“Những tội phạm giàu có và những người muốn trốn thuế đã thoải mái lộng hành ở tỉnh bang chúng ta quá lâu rồi, tới mức mà chúng hiện nay bóp méo nền kinh tế của chúng ta, gây tác hại cho những gia đình tìm nhà ở và ảnh hưởng tới những người đã mất người thân do dùng quá liều opioid,” bộ trưởng tư pháp B.C. David Eby nói.

Ông German nói rằng B.C. có những luật lệ thuộc hàng nghiêm ngặt nhất dành cho giới luật sư, nhưng chưa có cơ chế báo cáo bên ngoài và không thể thấy được những gì bên trong một tài khoản tín thác của luật sư.

“Các luật sư B.C. có thể đại diện cho một bên trong một giao dịch mua bán nhưng không có bổn phận báo cáo các giao dịch khả nghi,” ông German viết.

“Điều hết sức quan trọng là cần có khả năng theo dấu tiền bẩn khi nó vượt đại dương vào và ra khỏi các tài khoản ngân hàng và tài khoản tín thác. Nếu không có khả năng, các cơ quan thực thi pháp luật chỉ biết được một phần đường đi của tiền, mà nhiều người cho rằng như vậy chẳng mấy hữu ích.”

Hội Luật sư BC nói rằng khi biết một luật sư BC vi phạm quy định của hội, hội điều tra và có biện pháp kỷ luật khi cần.

Ông German đề nghị là cần có khả năng thấy rõ hơn các tài khoản tài chính do các luật sư quản lý.

“Giải pháp đơn giản nhất có thể noi gương Mỹ, nơi luật sư buộc phải nộp báo cáo về bất cứ giao dịch nào mà họ nhận hơn $10,000 tiền mặt,” ông German viết.

Hội đồng Địa ốc vùng Đại Đô thị Vancouver nói ngành địa ốc sẽ làm những gì trong khả năng của mình để giúp các cơ quan thực thi pháp luật trong việc chống rửa tiền.

Năm tổ chức, trong đó có Hội đồng Địa ốc vùng Đại Đô thị Vancouver và Hiệp hội Địa ốc BC, đã đưa ra các khuyến nghị với chính quyền tỉnh bang và chính phủ liên bang về cách củng cố các biện pháp chống rửa tiền trong địa ốc. Trong những khuyến nghị có quy định bắt buộc chỉ dùng tiền có nguồn gốc có thể xác minh được, và bắt buộc về những người hành nghề địa ốc phải học về chống rửa tiền.

Những kênh rửa tiền ít ai ngờ

Xóa những lỗ hổng về thực thi pháp luật và quy định quản lý nhà nước để ngăn cản bọn tội phạm rửa tiền trong nền kinh tế British Columbia giống như chơi trò đập vịt: dẹp được chỗ này thì trồi lên chỗ khác.

Trong báo cáo cuối cùng về rửa tiền, ông German dành hẳn một chương cho hiện tượng này, khi tội phạm có tổ chức chuyển từ một ngành dễ bị lộ sang một ngành khác.

Theo phát hiện của ông German, vấn nạn là ở chỗ nhiều ngành trong nền kinh tế không có bổn phận phải báo cáo các giao dịch khả nghi. Khi một người bước vào một hãng đấu giá hoặc hãng luật với số tiền lớn, giới chức tại FinTRAC chẳng được trình báo gì cả.

Ông kết luận rằng Canada cần quy định bổn phận thống nhất về báo cáo các giao dịch tiền mặt số lượng lớn. “Báo cáo thống nhất, giống như cách làm ở Mỹ, là cách đơn giản nhất để xóa lỗ hổng này.”

B.C. đã tăng cường xử lý nạn rửa tiền tại các sòng bạc năm ngoái, nhưng bọn tội phạm có tổ chức vẫn nghĩ ra nhiều cách sáng tạo khác để rửa nhiều giỏ tiền mà không bị thắc mắc.

Đồ chơi và tư trang xa xỉ: “Cũng giống như xe sang, tàu cao tốc và các vật dụng xa xỉ khác là những món phổ biến mà tội phạm có tổ chức có thể dùng để giữ tiền và vẫn có thể sử dụng chúng, cho tới khi thu hồi phần lớn giá trị của chúng khi bán lại. Chúng tôi được một hãng luật cho biết rằng các luật sư của hãng xử lý 10 triệu đô-la mỗi năm về doanh số bán tàu nhỏ,” ông German cho biết. Ông cũng nói rằng nhiều ngôi nhà sang trọng ở vùng Đại Đô thị Vancouver có đàn piano trị giá hơn $100,000. Cho dù chúng chẳng bao giờ được chơi, những cây đàn đó là nơi dễ dàng để giữ tiền và sẽ giữ được phần lớn giá trị cho tới khi bán lại.

Các trường đại học / cao đẳng: Chính quyền B.C. lập một đường dây trình báo về rửa tiền để khuyến khích người trong cuộc trình báo. Một số đầu mối trình báo cho thấy nhiều thủ đoạn trong đó du học sinh đăng ký theo học các chương trình, đóng phí bằng tiền mặt, rồi hủy trước khi khóa học bắt đầu. Sau đó họ được hoàn tiền bằng séc. “Trong một trường hợp gần đây, một trường cao đẳng gặp tình huống một sinh viên phải đóng phí $150. Sinh viên đó mang theo $9,000 tiền mặt đựng trong một giỏ xách và yêu cầu gởi số tiền đó trừ số tiền $150 nợ. Trên thực tế, trường đó được yêu cầu đóng vai trò một ngân hàng.”

Các cơ sở dịch vụ tiền tệ là những hệ thống ngân hàng không chính thức mà có thể chuyển tiền bằng phương thức điện tử tới những địa điểm xa xôi − mà không cần chuyển ngân quốc tế − bằng cách dàn xếp thanh toán qua e-mail, WeChat hoặc những cách không chính thức khác. Chúng đã trở thành một thực tế trong hệ thống tài chính không chính thức ở Canada, và chuyển lượng tiền khá lớn hàng ngày, nhưng hầu như chưa ai chú ý tới các cơ sở dịch vụ tiền tệ không đăng ký này.

Tổng hợp từ The Globe and Mail, National Post, Global News, CTV, 7/5-10/5/2019.

© Canada Info.