Dược phẩm Canada và bầu cử Mỹ

Phạm Vũ Lửa Hạ

Chiến dịch tranh cử tổng thống Mỹ năm 2020 chỉ mới ở giai đoạn sơ khởi, nhưng các ứng cử viên của cả Đảng Dân chủ lẫn Đảng Cộng hòa đều đang nhìn sang Canada như một giải pháp tiềm năng cho câu hỏi hóc búa về giá cả thuốc men đắt đỏ ở Mỹ.  

Bernie Sanders theo bệnh nhân sang Canada mua insulin

Hôm 11/7/2019, ứng cử viên Bernie Sanders của Đảng Dân chủ cho biết ông sẽ tham gia cùng một nhóm bệnh nhân tiểu đường sang Canada mua insulin. Vị thượng nghị sĩ đại diện tiểu bang Vermont viết trên Twitter rằng ông dự định sẽ có chuyến đi này vào cuối tháng 7.

Một lọ insulin mà bệnh nhân tiểu đường Loại 1 cần để điều tiết lượng đường trong máu thường có giá 340 USD ở Mỹ, gấp khoảng 10 lần so với giá ở Canada.

Trong dòng tweet ngày 11/7, Sanders viết, “Chúng ta không thể đợi các công ty dược giảm giá. Người Mỹ cần được cứu giúp ngay bây giờ!”

Theo đài CNN, Sanders và đoàn bệnh nhân tiểu đường sẽ thực hiện chuyến đi lần này nhằm phản ánh những khó khăn của người Mỹ về thuốc men. Kế hoạch của họ là xuất phát từ Detroit và đi sang Windsor, Ontario, hai ngày trước các cuộc tranh luận vòng tranh cử sơ bộ do đài CNN tổ chức ở Detroit vào ngày 30 và 31/7.

Thượng nghị sĩ Sanders từ lâu đã công kích các hãng dược vì giá thuốc kê toa. Trong suốt chiến dịch tranh cử tới nay, Sanders thường nhắc tới chuyến đi tương tự từ Saint Albans, Vermont, sang Canada mua thuốc cách đây hai chục năm.

“Năm 1999, tôi đưa những phụ nữ tầng lớp lao động đang chống chọi bệnh ung thư vú sang Canada để mua cùng loại thuốc với giá chỉ bằng 1/10 so với giá họ phải trả ở Mỹ,” Sanders viết trên Twitter.

Hồi cuối tháng 6, một nhóm bệnh nhân tiểu đường Loại 1 từ tiểu bang Minnesota đã sang mua  insulin ở London, Ontario. Quinn Nystrom, một trong những người tổ chức và trước đây đã một lần sang mua thuốc như vậy, cho biết giá insulin ở Mỹ đã tăng vọt trong hai thập niên qua.

“Một phần tư người Mỹ phải hạn chế sử dụng insulin của họ vì họ không kham nổi, nên nhiều người đang chết dần,” Nystrom, 33 tuổi, nói trong một cuộc phỏng vấn gần đây.

Theo luật lệ hiện hành, người Mỹ được mua ở Canada tối đa lượng thuốc đủ dùng cho cá nhân trong ba tháng, và bốn tiểu bang Mỹ đã thông qua luật cho phép nhập sỉ dược phẩm. Vì insulin là thuốc không kê toa ở Canada, có không cơ chế theo dõi bao nhiêu thuốc được bán cho người Mỹ.

Tuy vẫn còn ở quy mô khá nhỏ, tình trạng ‘du lịch mua thuốc’ gây ra một số lo ngại ở Canada.

Barry Power, một giám đốc cấp cao thuộc Hiệp hội Dược sĩ Canada, đã cảnh báo về khả năng xáo trộn nếu đông đảo người Mỹ đổ sang Canada mua thuốc và kêu gọi chính phủ Canada lưu ý vấn đề này. Một phát ngôn viên của bộ trưởng y tế liên bang cho biết chính phủ đang theo dõi tình hình này.

Giống như các nước công nghiệp hóa khác, Canada quản lý điều tiết giá thuốc thông qua hội đồng xét duyệt giá thuốc có bản quyền; hội đồng này có trách nhiệm chống ép giá. Trong khi đó, thuốc men ở Mỹ theo cơ chế thị trường, tức là theo mức giá mà người ta có thể trả được.

Sanders cũng thường nêu hệ thống y tế Canada và các nước khác như mô hình đáng noi theo cho  hệ thống Medicare for All (Chăm sóc y tế cho Mọi người) ở Mỹ do ông đề xuất.

“Nếu Canada có thể cung cấp dịch vụ y tế cho tất cả mọi người đàn ông, đàn bà và trẻ em, và Vương quốc Anh và mọi quốc gia lớn trên thế giới cũng vậy, xin đừng nói với tôi rằng Mỹ không thể làm tương tự,” Sanders phát biểu tại một lần thảo luận trực tiếp với cử tri.

Trả lời phỏng vấn của đài CNN hôm 11/7, thượng nghị sĩ Sanders cho rằng giá thuốc quá cao ở Mỹ và sự chênh lệch so với giá thuốc ở Canada là do khác biệt về hệ thống y tế ở hai nước. 

“Canada có hệ thống quốc hữu hóa, một người chi trả, nhờ đó họ có thể thương lượng được các mức giá tốt hơn nhiều với các công ty dược,” Sanders nói. “Ở nước chúng ta lại là chuyện khác. Các công ty dược kiếm lợi 69 tỷ đô-la. Điều đó thật điên rồ và là mối nguy thực sự cho sức khỏe của mọi người Mỹ. Quốc hội cần làm gì đó về chuyện này và khi tôi là tổng thống chúng tôi sẽ giảm giá thuốc kê toa.”

Sanders nhận định rằng, trái với quan điểm của tổng thống Donald Trump, các chính sách của chính quyền hiện tại chỉ càng khiến giá thuốc kê toa cao hơn.

Hơn 30 triệu người Mỹ bị tiểu đường, trong đó khoảng 7.5 triệu người cần insulin, theo Hiệp hội Tiểu đường Mỹ (ADA). Hơn 1.5 triệu người bị tiểu đường Loại 1. Giá trung bình của thuốc này đã tăng gần gấp 3 lần từ năm 2002 tới năm 2013, theo ADA năm ngoái.

Trump ủng hộ các tiểu bang nhập thuốc Canada

Chuyện người Mỹ mua thuốc từ Canada, nơi quy định quản lý nhà nước giữ giá thuốc ở mức thấp hơn nhiều lần so với ở Mỹ, không phải là mới. Bệnh nhân đã đặt mua từ các trang mạng bán thuốc hoặc đích thân sang Canada mua từ đầu những năm 2000. Hiện nay có khoảng một triệu người Mỹ đặt mua thuốc qua đường bưu điện từ Canada, theo Hiệp hội Nhà thuốc tây Quốc tế Canada. 

Nhưng một số diễn biến gần đây đã mở ra khả năng nhập khẩu trên quy mô lớn, điều chưa từng xảy ra.

Chính phủ liên bang Mỹ trước đây luôn xem việc này là phi pháp, nhưng một luật được quốc hội Mỹ thông qua năm 2003 quy định rằng các tiểu bang có thể nhập khẩu dược phẩm nước ngoài sau khi được Washington chấp thuận. Và nay vị tổng thống đương nhiệm có vẻ như sẵn sàng phê chuẩn.

Chính trị có vai trò lớn trong chuyện này. Giá thuốc là một vấn đề then chốt của cả Đảng Cộng hòa lẫn Đảng Dân chủ. Nhập khẩu thuốc là giải pháp duy nhất có thể thực hiện trước kỳ bầu cử năm 2020. Ví dụ, Florida là tiểu bang lớn thứ ba ở Mỹ, có 21 triệu dân, nơi tập trung khá nhiều người cao niên cần thuốc men. Và thắng lợi ở Florida hẳn nhiên là mấu chốt để Trump tái đắc cử năm 2020.

Đầu tháng 6, thống đốc Ron DeSantis ký ban hành luật để Florida lập hệ thống chính thức do nhà nước điều hành để nhập khẩu thuốc giá rẻ từ Canada. Hồi tháng 5, thống đốc [Dân chủ] Jared Polis ký ban hành luật tương tự ở Colorado. Vermont là tiểu bang đầu tiên ở Mỹ ban hành luật nhập khẩu thuốc. Cả ba tiểu bang này cần phải được Bộ y tế và dịch vụ con người (HHS) liên bang phê chuẩn mới bắt đầu được chương trình của mình.

Tuy trước đây giới chức HHS đã tỏ ý phản đối các biện pháp như vậy, tổng thống Donald Trump đã chỉ đạo bộ trưởng Alex Azar làm việc với Florida về chương trình của tiểu bang này. 

Trong một cuộc họp hồi tháng 6 với thống đốc Ron DeSantis và dân biểu Cộng hòa Matt Gaetz của Florida, tổng thống Trump bảo bộ trưởng Alex Azar phối hợp với Florida để kế hoạch nhập sỉ dược phẩm được phê chuẩn. Và sau đó, Trump đã công khai nói rằng chính quyền của ông sẽ cho phép các tiểu bang nhập thuốc từ các nước khác “nếu họ có thể mua với giá thấp hơn 40, 50, 60 phần trăm”.

Thống đốc Polis của Colorado hồi tháng 6 cho biết tổng thống Trump nói với ông qua điện thoại rằng tổng thống sẽ bảo đảm rằng luật của Colorado cũng sẽ được phê chuẩn.

“Tổng thống Trump và Bộ trưởng Azar quyết tâm kéo giá thuốc xuống,” phát ngôn viên Caitlin Oakley của Bộ Y tế và Dịch vụ Con người (HHS) Mỹ nói trong một tuyên bố gởi cho nhật báo National Post, Canada. “Cả hai vị đều rất ủng hộ việc nhập khẩu thuốc kê toa miễn là việc này được thực hiện an toàn và có thể mang lại kết quả thực sự cho bệnh nhân Mỹ.”

Canada lo ngại

Theo giới dược sĩ Canada, có khoảng hai chục luật tương tự đang được chuẩn bị ở các cấp tiểu bang và liên bang.

Dù Bộ Y tế Canada chưa phát biểu gì về xu hướng này, một số chuyên gia và tổ chức vận động hành lang ở Canada lo ngại về viễn cảnh một thị trường lớn hơn nhiều ngốn bớt thuốc của bệnh nhân ở Canada.

Amir Attaran, giáo sư luật ở Đại học Ottawa và chuyên gia chính sách y tế, lo ngại về khả năng thị trường Mỹ khai thác nguồn cung dược phẩm Canada. “Sẽ ra sao khi ký sinh trùng lớn gấp mười lần vật chủ? Điều đó có thể dẫn tới nạn khan hiếm thuốc lớn nhất từ trước tới nay của chúng ta.”

Giáo sư Attaran đang kêu gọi chính phủ liên bang bảo vệ người Canada trước các luật ngoại quốc như vậy bằng cách ban hành luật của Canada hạn chế xuất khẩu dược phẩm sang các nước khác.

Hiệp hội Dược sĩ Canada cho biết hiệp hội cũng đã và đang đề nghị chính phủ liên bang có biện pháp vì lo ngại rằng việc Mỹ nhập khẩu thuốc với quy mô bán sỉ có thể khiến nạn khan hiếm thuốc càng trầm trọng hơn.

Phó phát ngôn viên Joelle Walker của hiệp hội này nói, “Thị trường của chúng ta chiếm chưa tới 2% thị trường toàn cầu. Nó không nhằm để phục vụ một thị trường lớn gấp 10 lần chúng ta.”

Theirry Belair, thư ký báo chí của bộ trưởng Ginette Petitpas Taylor, nói rằng Bộ Y tế Canada có biết và đang theo dõi vấn đề này. “Chính phủ chúng tôi tiếp tục nỗ lực để giảm giá thuốc cho người dân Canada.”

Tuy nhiên việc chính quyền Mỹ ủng hộ nhập thuốc cũng có vẻ mâu thuẫn. Trước áp lực của giới vận động hành lang nhiều thế lực của ngành dược, Tòa Bạch Ốc không có vẻ muốn ban hành các quy định để giúp giá thuốc thấp như ở Canada. Trump từng phê phán các nước như Canada dựa vào giá thuốc cao ở Mỹ để trợ giá cho hoạt động nghiên cứu và phát triển dược phẩm.

Song vẫn chưa rõ liệu kế hoạch nhập khẩu thuốc như của Florida có thực hiện được hay không.

Các hãng dược khó lòng mà tăng nguồn cung ứng của họ cho thị trường Canada để giúp xuất khẩu trên quy mô lớn, và giảm lợi nhuận của họ ở Mỹ. Khi lượng thuốc kê toa bán từ Canada qua Mỹ tăng lên tới đỉnh điểm vào đầu thập niên 2000, các hãng dược lớn đã từ chối cung cấp cho các trang mạng bán thuốc của Canada phục vụ thị trường Mỹ, và yêu cầu các nhà bán sỉ làm tương tự.

“Canada không thể cung cấp thuốc và vaccine cho một thị trường gấp mười lần dân số của mình mà không làm nguy hại cho nguồn cung của Canada và gây khan hiếm,” Sarah Dion-Marquis thuộc tổ chức ngành dược Innovative Medicines Canada nói với nhật báo National Post.

Nhưng Tim Smith thuộc Hiệp hội Nhà thuốc tây Quốc tế Canada nói còn quá sớm để suy đoán về tác động, nếu có, của luật Florida đối với Canada. Smith cho biết các hội viên của tổ chức ông phục vụ cho một triệu khách hàng cá nhân ở Mỹ, chứ không phải nhà nhập khẩu bán sỉ, và luôn theo chính sách “Canada trước hết”; nghĩa là họ không bán sang các nước khác nếu có tình trạng khan hiếm thuốc trong nước.

Tổng hợp từ CNN, National Post, The Canadian Press.

© Canada Info.