Thủ tướng Justin Trudeau ‘thí chốt’ bộ trưởng tài chính Bill Morneau

Hôm 17/8/2020, Bill Morneau từ chức bộ trưởng tài chính liên bang Canada, và dân biểu Hạ viện (MP).

Đang cơn dầu sôi lửa bỏng COVID-19 với ngổn ngang trăm mối cứu trợ đại dịch chưa đâu ra đâu mà bộ trưởng tài chính dứt áo ra đi thì đủ biết nội tình chính phủ Trudeau lộn xộn cỡ nào (chí ít là theo các phe đối lập và người ngoài, chứ bản thân thủ tướng Justin Trudeau vẫn đủ mặt dày để đi nghỉ hè cùng với, không thèm dự họp quốc hội mấy hôm trước).

Tuần trước, bỉnh bút Rex Murphy của tờ National Post viết bài bình luận với tít “The bus approaches Bill Morneau”. Muốn hiểu câu này thì cần theo dõi thời sự Canada chút ít, nhất là cách Justin Trudeau đối xử với thuộc cấp mỗi khi có biến.

Cả thủ tướng Justin Trudeau và bộ trưởng tài chính Morneau đều đang bị Ủy viên Đạo đức liên bang Mario Dion điều tra về xung đột lợi ích sau khi chính phủ đảng Tự do trao cho tổ chức từ thiện WE Charity hợp đồng bạc tỷ mà không cần đấu thầu, mặc dù cả hai gia đình đều có quan hệ mật thiết với tổ chức từ thiện này.

WE Charity được nội các Trudeau trao hợp đồng trị giá 43.53 triệu Gia kim để thực hiện chương trình sinh viên làm thiện nguyện chống đại dịch trị giá $912 triệu Gia kim.

Mẹ, em trai và vợ Trudeau đều từng được WE trả tiền diễn thuyết tại các sự kiện của tổ chức từ thiện này, với tổng số tiền ‘cát-sê’ gần nửa triệu Gia kim.

Điều trần trước ủy ban tài chính Hạ viện đang điều tra về vụ WE, Bill Morneau thú nhận là đã từng được WE bao cho gia đình ông đi mấy chuyến châu Phi, và ông chỉ vừa mới biết là được bao và cũng đã trả lại cho WE số tiền phí tổn $41000 đó. Cả Justin Trudeau và Bill Morneau đều đã xin lỗi là đã không rút khỏi quyết định trao hợp đồng cho WE.

Thủ tướng Justin Trudeau đã nhiều lần bị các đảng đối lập ở Hạ viện chỉ trích là không chịu nhận lỗi/trách nhiệm về mình, mà đổ lỗi và hy sinh thuộc cấp (thành ngữ tiếng Anh thường được dùng là “throw them under the bus”).

Ví dụ, vụ xì căng đan SNC-Lavalin năm ngoái, (nữ) bộ trưởng tư pháp và tổng chưởng lý Jody Wilson-Raybould bị giáng chức xuống bộ nhỏ hơn, và rốt cuộc cũng từ chức và bị tống cổ ra khỏi đảng Tự do, và một nữ bộ trưởng khác (chủ tịch hội đồng ngân khố Jane Philpott) cũng từ chức và vì tống cổ khỏi đảng Tự do vì bà ủng hộ Jody Wilson-Raybould .

Kỳ này, vụ WE Charity lại khiến thủ tướng Trudeau bị điều tra đạo đức lần thứ ba. Trudeau đã hai lần bị kết luận vi phạm luật đạo đức liên bang: lần đầu là sau khi được tỷ phú Aga Khan bao cho ông và gia đình đi nghỉ trên hòn đảo riêng của tỷ phú đó, và lần thứ nhì là vụ SNC-Lavalin.

Và bổn cũ soạn lại, Trudeau lại đổ lỗi cho public service (tức là viên chức các bộ ngành từ cấp thứ trưởng trở xuống, tức là những người không phải do dân cử) đã xét duyệt và tiến cử WE cho nội các. Còn trong nội các thì đổ lỗi hết cho nhóm công tác của nữ bộ trưởng Bardish Chagger phụ trách thanh niên (đây là chức bộ trưởng không bộ, cấp thấp).

Tuần trước, thủ lãnh Yves-François Blanchet của đảng Người Quebec họp báo và ra tối hậu thư yêu cầu Trudeau, Morneau và chánh văn phòng Katie Telford của Trudeau phải từ chức, bằng không thì sẽ hợp sức với các đảng đối lập khác bỏ phiếu bất tín nhiệm chính phủ, tổ chức bầu cử lại. (Chánh văn phòng Katie Telford cũng đang bị điều tiếng về xung đột lợi ích vì công ty morrtgage mà chồng bà làm việc được chính phủ giao hợp đồng 84 triệu Gia kim để thực hiện chương trình trợ giúp doanh nghiệp trả tiền thuê mặt bằng/văn phòng trong thời đại dịch.)

Có thể Trudeau chưa ngại tối hậu thư này, vì Trudeau (hợp với đảng cực tả NDP) đã tạm đóng cửa Hạ viện tới tháng 9, và đang giữa đại dịch nên có thể dân không muốn bầu cử. (CẬP NHẬT: Trudeau vừa quyết định đình chỉ quốc hội tới ngày 23/9, do đó ngừng mọi điều tra về vụ WE Charity của các ủy ban Hạ viện. Xem thêm tin chi tiết trong số báo này.)

Nhưng tại sao Morneau từ chức lúc này?

Cái tít “The bus approaches Bill Morneau” của Rex Murphy hàm ý Trudeau sắp sửa hy sinh cả Morneau. Trong bài đó, Murphy có trích dẫn câu của một chuyên gia tài chính (được Reuters dẫn) nói rằng “The bus has been rolling towards Mr. Morneau for weeks. Market participants understand that he has become a major political liability.” Vậy đó, mấy tuần nay Morneau đã vô thế sắp bị thí, và thị trường tài chính hiểu rằng ông đã là cục nợ chính trị lớn [của Trudeau?].

Tuần rồi liên tiếp có mấy tin rò rỉ từ chính phủ, bất lợi cho Morneau hoặc khiến ông phật ý.

Có tin Trudeau chọn Mark Carney làm cố vấn không chính thức về ứng phó đại dịch. (Carney là “siêu sao” trong ngành tài chính, từng là thống đốc ngân hàng trung ương ở cả Canada và Vương quốc Liên hiệp Anh). Trời đất, thử hình dung khuôn mặt của Morneau khi đọc tin này. Đường đường là bộ trưởng tài chính đảm trách các chương trình cứu trợ COVID-19 cho dân và doanh nghiệp, mà sếp của mình lại kiếm thêm người rỉ tai bày mưu.

Thêm nữa, Bloomberg đưa tin rò rỉ từ chính phủ rằng Trudeau và Morneau lâu nay bất đồng về một số biện pháp ứng phó đại dịch và những chính sách kinh tế “xanh” (thiên hướng môi trường), thậm chí Morneau có lúc không gọi điện được cho Trudeau.

Lâu nay đã có tin râm ran Mark Carney (đã hết nhiệm kỳ thống đốc ngân hàng trung ương Anh Quốc) sẽ có lúc trở về tham gia chính trường Canada, và trong tương lai có thể thay Trudeau làm thủ lãnh đảng Tự do nếu Trudeau phải ra đi vì tai tiếng. Nay có lẽ trước mắt là ngồi vào ghế của Morneau, có thể là sau kỳ bầu cử tới. (CẬP NHẬT: Một ngày sau khi Morneau từ chức, Trudeau đã bổ nhiệm phó thủ tướng Chrystia Freeland làm bộ trưởng tài chính. Xem thêm tin chi tiết trong số báo này.)

Morneau bất đồng (và có thể bất bình) với Trudeau, nhưng báo chí hôm 17/8 loan tin rằng Morneau im miệng về Trudeau vì được Trudeau hứa ủng hộ để ứng cử chức tổng thư ký OECD.

Nếu chuyện thời sự xứ Canada khó hình dung quá thì dùng ví von này của một bình luận viên viết trên Twitter:

“Thử hình dung Donald Trump sa thải [bộ trưởng tài chính] Steven Mnuchin để đánh lạc hướng khỏi chuyện Trump bị phát hiện tuồn một tỷ bạc của người đóng thuế có một tổ chức đã từng trả tiền cho [con gái] Ivanka Trump.

Đó là chuyện vừa xảy ra ở Canada.”

© Canada Info.