Phạm Vũ Lửa Hạ

Hiệp định Hợp tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) được cho là chết yểu sau khi tổng thống Donald Trump rút Mỹ khỏi hiệp định này hồi tháng 1. Tuy nhiên, 11 nước ký kết ban đầu còn lại đã tiếp tục muốn đạt được hiệp định để bỏ thuế nhập khẩu đối với hàng công nghiệp và nông sản trong một khu vực có giá trị thương mại 356.3 triệu đô-la năm ngoái.

Nhật-Úc thiết tha, Canada lưỡng lự

Nhật và Úc là hai nước hô hào mạnh mẽ nhất cho một TPP không còn Mỹ, dù quy mô giảm đáng kể. (Nền kinh tế Mỹ chiếm hơn 60% trong GDP gộp của 12 nước TPP ban đầu.)

Nhật thiết tha đạt được TPP để chế ngự sự bá quyền của Trung Quốc ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương, nhất là khi quan hệ của Trung Quốc với tổng thống Mỹ Donald Trump cải thiện sau chuyến thăm cấp nhà nước thành công của Trump tới Trung Quốc tuần trước.

Tuy một số nước hy vọng đạt thỏa thuận vào cuối tuần rồi, Canada, nền kinh tế lớn thứ nhì, sau Nhật, trong 11 nước TPP, đã có những thông điệp nhất quán kiềm chế tâm lý lạc quan đó. Thủ tướng Trudeau đã công khai nói rằng Canada sẽ không bị ép ký vội, và sẽ không khuất phục trước “sức ép” từ các nước khác.

Một phát ngôn viên của thủ tướng Canada nói hiện thời không có sự đồng thuận giữa 11 nước TPP. “Chúng tôi đạt được tiến bộ, nhưng như chúng tôi đã nói khi mới tới, không cần vội vã ký kết. Có hơn một nước còn nhiều vấn đề chưa đồng ý. Một trong những nước đó là Canada. Chúng tôi cố gắng cật lực vì người dân Canada và việc làm của người Canada trong những ngành quan trọng như xe, nông nghiệp, văn hóa và sở hữu trí tuệ.”

Trong suốt chuyến công du Châu Á tuần rồi, thủ tướng Trudeau luôn bắn tín hiệu rằng Canada chưa sẵn sàng ký kết TPP vì vẫn còn nhiều quan ngại. Hôm 8/11, ông nói, “Tôi xin nhắc mọi người rằng Canada sẽ không vội vã chấp nhận một hiệp định không có lợi cho Canada và người Canada.”

Hôm 9/11, giới chức Nhật nói rằng các quốc gia đã đạt được “thỏa thuận trên nguyên tắc”, nhưng trong một thông cáo gởi báo chí Canada, bộ trưởng ngoại thương François-Philippe Champagne phản bác rằng vẫn chưa đạt được thỏa thuận cuối cùng.

Canada có một số vấn đề khúc mắc lớn về TPP, như các điều khoản về ngành sản xuất xe, quyền sở hữu trí tuệ, và các trường hợp miễn trừ cho ngành văn hóa.

Hôm 9/11, thủ tướng Trudeau nói rằng Canada phải giữ quyền quản lý, và hỗ trợ tài chính đối với các ngành văn hóa của quốc gia và không sợ bị một tòa thương mại trừng phạt. Điều quan trọng là lâu nay Canada luôn khẳng định Canada phải được phép bảo vệ văn hóa của mình – nhất là văn hóa của cộng đồng thiểu số nói tiếng Pháp – trước sự toàn cầu hóa và đồng hóa văn hóa.

Thủ tướng Trudeau đã tránh né các câu hỏi sâu hơn về chính sách văn hóa tại một cuộc tọa đàm ở Sài Gòn hôm 9/11, và nói rằng ông không đang ở bàn đàm phán TPP. Nhật trước đây đã phản đối cách đối xử đặc biệt cho ngành văn hóa trong các cuộc đàm phán TPP ban đầu.

Hôm 10/11, tân thủ tướng Jacinda Ardern của New Zealand nói các cuộc đàm phán hiện nay căng thẳng và bất định tới phút chót, và một số nước thành viên vẫn còn nhiều quan ngại. New Zealand có những quan ngại về các điều khoản giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư và nhà nước (quy trình qua đó nhà đầu tư có thể kiện chính phủ các nước vì những tập quán phản cạnh tranh; quy trình này thường bị cánh tả phản đối.)

“Liên minh” Canada-Mexico

Lãnh đạo các quốc gia TPP đã có lịch họp hôm thứ Sáu 10/11 tại hội nghị thượng đỉnh APEC ở Đà Nẵng để bàn những chi tiết cuối cùng của hiệp định được đàm phán lại. Nhưng cuộc họp này bất ngờ bị hoãn vào phút chót – một dấu hiệu bất lành cho TPP – vì thủ tướng Canada không tới họp sau khi cuộc họp song phương giữa ông với thủ tướng Nhật kéo dài hơn dự kiến nhưng vẫn còn bất đồng.

Tổng thống Mexico Enrique Pena Nieto, trái, và thủ tướng Canada Justin Trudeau họp song phương bên lề hội nghị APEC ở Đà Nẵng hôm 10/11. (Ảnh: Adrian Wyld/Canadian Press)

Cuộc họp song phương đầu tiên của thủ tướng Canada Justin Trudeau bên lề hội nghị APEC ở Đà Nẵng là với tổng thống Mexico Enrique Pena Nieto hôm 10/11. Cuộc họp lần này giữa hai nhà lãnh đạo Bắc Mỹ vốn đã tạo được quan hệ hữu hảo trong các cuộc tái đàm phán Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) có một mục tiêu khác: Canada nhờ tới Mexico để tránh áp lực TPP từ Nhật và Úc.

Theo một quan chức cấp cao giấu tên của chính phủ Canada, khi tới dự APEC, Canada đã dự kiến sẽ bị Nhật và Úc, hai nước muốn nhanh chóng đạt được thỏa thuận giữa 11 nước TPP còn lại, thúc ép. Trong khi đó, Canada muốn thong thả, và lâu nay đã yêu cầu các nước khác chấp nhận các thay đổi về các lĩnh vực như văn hóa, sở hữu trí tuệ và ngành sản xuất xe.

Canada không có ý định chấp nhận thỏa thuận tại cuộc họp lãnh đạo các nước TPP hôm 10/11 nếu không có một số hiệu chỉnh. Và Canada biết mình có đồng minh vì một số nước khác chưa ưng ý với thỏa thuận.

Theo quan chức Canada giấu tên, Nhật và Úc cố gắng ép Canada chấp nhận một thỏa thuận trên nguyên tắc hôm 10/11 với lý lẽ rằng các thành viên TPP khác sẽ thất vọng nếu không đạt được thỏa thuận. Thủ tướng Trudeau đã giải bày tình thế của mình với tổng thống Pena Nieto, và được ông bảo đảm rằng nếu Canada không chấp nhận TPP, thì Mexico cũng không.

Mexico cũng đã phát đi những tín hiệu tương tự về việc ngần ngại chấp nhận một TPP mới. Hôm 9/11, bộ trưởng kinh tế Mexico Ildefonso Guajardo nói các cuộc đàm phán “rất hiệu quả” nhưng cần thảo luận thêm.

Theo quan chức Canada giấu tên, tổng thống Pena Nieto ủng hộ Canada có thể vì hai lý do: (1) Mexico không hoàn toàn hài lòng với thỏa thuận hiện nay, và (2) Canada đã ủng hộ Mexico trong quá trình đàm phán NAFTA cam go với tổng thống Mỹ Donald Trump.

Thủ tướng Nhật Shinzo Abe, trái, và thủ tướng Canada Justin Trudeau họp song phương bên lề hội nghị APEC ở Đà Nẵng. (Ảnh: Adrian Wyld/Canadian Press)

Ngay sau cuộc họp với tổng thống Pena Nieto, thủ tướng Trudeau có cuộc họp song phương thứ nhì trong ngày tại cùng phòng đó, với thủ tướng Nhật Shinzo Abe. Nhưng cuộc họp này kéo dài tới 50 phút, gấp đôi cuộc họp với Mexico, một dấu hiệu cho thấy rất gay go. Phía Canada còn có ngoại trưởng Freeland và bộ trưởng ngoại thương Champagne dự họp với hai vị thủ tướng, cho thấy còn giằng co phút chót về thương mại giữa Canada và Nhật. Tại cuộc họp này, Canada thông báo lập trường của mình, và của Mexico về TPP. Do vậy, thủ tướng Abe nói ông phải hoãn cuộc họp lãnh đạo TPP (do ông đồng chủ tọa). Trudeau ở lại phòng họp song phương, còn Abe sang thông báo hoãn họp với những người kia.

Một đài truyền hình Úc trích dẫn một số người nói rằng “người Canada chơi xỏ tất cả mọi người”. Tờ Sydney Morning Herald nói toạc móng heo bằng cái tít “Justin Trudeau phá hoại TPP”. Giới chức chính phủ Canada bác bỏ tin bài của báo chí quốc tế cho rằng chỉ mình Canada đáng trách vì gây bế tắc đàm phán TPP.

Ngoại trưởng Canada Chrystia Freeland nói với báo giới tại Đà Nẵng hôm 10/11 rằng bất đồng là chuyện thường tình trong những cuộc đàm phán căng thẳng, và với 11 nước tham gia, đàm phán hết sức phức tạp và hẳn nhiên sẽ có những thông điệp mâu thuẫn được phát đi. Bà nói rằng một vài nước khác tiếp tục có những vấn đề quan trọng mà họ muốn đàm phán thêm, và đó là điều hợp lý. Bà khẳng định quan điểm của chính phủ là mất bao lâu Canada cũng chấp nhận để đạt được thỏa thuận như mong muốn của mình.

Có người xem việc thủ tướng Trudeau lỡ cuộc họp TPP11 là cách thể hiện ý định sẵn sàng từ bỏ một hiệp định nếu không được như ý. Năm ngoái, ngoại trưởng Freeland cũng từng “chơi rắn”, bỏ đàm phán Hiệp định Thương mại Tự do Canada-EU (CETA) nửa chừng khi một vùng nhỏ ở Bỉ phủ quyết và làm bế tắc, và rốt cuộc Canada đạt được ý nguyện của mình trong hiệp định đó.

Lần này, bất chấp áp lực của Nhật và Úc về các yêu sách then chốt, Canada đã giữ lập trường và đòi được các nhượng bộ quan trọng về sở hữu trí tuệ, văn hóa, và ngành sản xuất xe.

Việc Canada có nước cờ chậm rãi và muốn đàm phán thêm có thể khiến một vài nước nôn nóng ký kết TPP bực mình, nhưng phù hợp về chiến lược và chính sách cho Canada.

Về mặt chiến lược, Canada tham gia đàm phán TPP trễ, khá lâu sau khi khuôn khổ căn bản đã được xác lập và nhiều chương đã kết thúc. TPP trở thành một ưu tiên thương mại chỉ sau khi chính phủ của cựu thủ tướng Stephen Harper xác định các rủi ro nếu đứng ngoài một hiệp định có Mỹ. Quyết định này tham gia chủ yếu có tính phòng vệ, với một số nghiên cứu chỉ dự báo những lợi ích kinh tế nhỏ nhoi.

Sau khi Mỹ rút khỏi TPP, mục tiêu chiến lược chủ yếu của Canada đã không còn. Như vậy chỉ còn lại một hiệp định mang lại một số lợi ích nhờ tăng thương mại với Nhật, còn các lợi ích khác chẳng là bao, vì Canada hiện đã có hiệp định thương mại tự do với những nước TPP khác như Mexico, Chile, và Peru.

Khoảnh khắc “Canada trên hết” của Trudeau

Xưa nay, Justin Trudeau đi tới đâu báo chí quốc tế hồ hởi tung hô tới đó, xem ông như một mẫu hình lãnh đạo tích cực trong một thế giới đầy những chính khách nặng dân tộc chủ nghĩa. Bản thân Justin Trudeau cũng rất giỏi tạo dựng hình ảnh. Những cảnh (hẳn đều có sắp đặt kỹ càng) ngồi cà phê vỉa hè Sài Gòn, mặc quần short và áo ba lỗ chạy bộ dọc kênh Nhiêu Lộc …. càng khiến thiên hạ mê mẩn.

Từ khi lên cầm quyền, Justin Trudeau có cách tiếp cận “tứ hải giai huynh đệ”, can dự nhiều vào các nỗ lực quốc tế, khác với chủ trương thờ ơ đứng ngoài và chỉ tham gia cuộc chơi khi cần của chính phủ cũ thời Stephen Harper của Đảng Bảo thủ. Bởi vậy, động thái bỏ họp TPP11 tại Đà Nẵng khiến thiên hạ bất ngờ, và ông hứng chịu làn sóng chỉ trích quốc tế nặng nề nhất từ trước tới nay. Bỉnh bút Campbell Clark của tờ The Globe and Mail gọi đây là khoảnh khắc “Canada trên hết” đầu tiên của Trudeau.

Thủ tướng Trudeau gặp nhiều phản đối trong nước, và điều đó quả thực đã giảm nhiệt tình của ông đối với TPP trong những tuần gần đây. Có những quan ngại là việc thiếu các điều khoản bảo vệ các ngành văn hóa có thể bị Quebec phản đối. Ngành sản xuất xe Canada, trong đó có các hãng sản xuất phụ tùng và các nghiệp đoàn, xem TPP ban đầu là một hiệp định tệ hại.

Các nhóm quyền lợi trong ngành xe đã có chiến dịch vận động hành lang quyết liệt trong tháng vừa qua. Đáng chú ý nhất là Flavio Volpe, chủ tịch Hiệp hội Công ty Sản xuất Phụ tùng Xe, đã gọi điện cho các bộ trưởng và trợ tá cao cấp để nhắn nhủ rằng TPP ban đầu bất lợi cho ngành xe Canada, và chính quyền Trudeau không nên chấp nhận trừ phi Canada có được thỏa thuận khác về ngành xe.

Chính quyền Obama và Nhật đạt thỏa thuận mở cửa thị trường xe Bắc Mỹ trước sự phản đối của Canada và Mexico, hai nước cảm thấy điều này làm suy yếu quyền ưu tiên tiếp cận thị trường Mỹ của họ.

Tuy họ đã tìm cách giảm được tác động trong các đàm phán về sau, thỏa thuận cuối cùng vẫn bị xem là có hại cho ngành xe Canada. Lần này, TPP không còn Mỹ, vậy thì việc gì phải chấp nhận cùng những điều khoản đó?

Jerry Dias, chủ tịch nghiệp đoàn Unifor đại diện công nhân ngành xe Canada và là thành viên ban tư vấn của Canada về đàm phán NAFTA, nói những điều khoản ban đầu của TPP nếu áp dụng thì rất có hại cho ngành xe, nên ông vui mừng khi nghe là tuần rồi chưa đạt được thỏa thuận cuối cùng.

Giới sản xuất chế tạo và sản xuất xe Canada cũng hoan nghênh cách tiếp cận của Canada, vì cho rằng còn nhiều quan ngại. Dennis Darby, chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Sản xuất Chế tạo và Xuất khẩu Canada, cho rằng do hàm lượng Mỹ trong hàng công nghiệp chế tạo Canada và do Mỹ không còn tham gia TPP, điều rất quan trọng là Canada thương thảo lại các điều khoản của hiệp định ban đầu. Mark Nantai, chủ tịch Hiệp hội Sản xuất Xe Canada, nói các hội viên ủng hộ quyết định của Canada không bị thúc ép ký TPP trước khi tất cả các quan ngại được cân nhắc.

Canada đang toát mồ hôi trong những cuộc tái đàm phán NAFTA với chính quyền Trump muốn tăng tỷ lệ hàm lượng Bắc Mỹ trong một chiếc xe trước khi xe có thể nhập vào Mỹ miễn thuế. Đàm phán các quy định hàm lượng khu vực thấp hơn trong TPP có thể càng làm phức tạp điều đó.

Vì vậy, Canada nhất quyết đòi các điều khoản về ngành xe (vẫn chưa được thỏa thuận) được đưa vào “kế hoạch làm việc” để đàm phán lại, với ngôn ngữ cho thấy Canada muốn Nhật có những nhượng bộ.

Có những lý do chính trị lý vì sao thủ tướng Trudeau bớt mặn mà với một TPP mới. Ủng hộ các hiệp định thương mại là một chuyện, còn chọc giận ngành sản xuất xe, nông dân ngành bơ sữa, cánh tả và Quebec là chuyện khác. Nhưng những nỗi lo chính trị đó phản ánh các quan ngại về thương mại. New Zealand đâu quan tâm về cạnh tranh xe với Nhật; Úc thì không đang tái đàm phán NAFTA.

Mười một nước còn lại muốn ký được TPP11 như một biểu tượng chứng tỏ rằng “ vắng mợ, chợ vẫn đông”, rằng tiến trình tự do hóa thương mại vẫn tiếp tục dù nước Mỹ của Donald Trump đi ngược lại. Trong khi 10 nước kia muốn thể hiện họ quyết tâm đạt được TPP11, thủ tướng Trudeau của Canada phải bận tâm về một ngành đang lo sốt vó, những cử tri dễ nổi giận, và một NAFTA có nguy cơ đổ vỡ – toàn những lý do chính đáng để chưa sẵn sàng đặt hết vào một cửa TPP.

Bàn TPP, nhưng lo nghĩ về NAFTA

Thách thức đối với Canada và Mexico trong các đàm phán TPP là hai nước này đang tái đàm phán NAFTA với Mỹ, vì vậy nhiều vấn đề tương tự xuất hiện trong cả hai bàn đàm phán này.

Các cuộc đàm phán TPP ban đầu có Mỹ. Hiệp định được ký vào năm 2016 nhưng chưa hề được thực hiện, và tổng thống Donald Trump đã rút Mỹ khỏi TPP. Trong chiến dịch tranh cử, ông đã kịch liệt phản đối TPP, gọi nó là “sự hãm hiếp liên tục đất nước chúng ta” và “một thảm họa”. (Trong một bài phát biểu ở Đà Nẵng, tổng thống Mỹ Trump đưa ra một thông điệp dứt khoát rằng ông chỉ quan tâm tới những hiệp định song phương ở Châu Á mà sẽ không bao giờ khiến Mỹ bất lợi.)

Sau khi những ồn ào ban đầu lắng xuống, người ta bắt đầu nhận ra toan tính chiến lược của thủ tướng Canada khi quyết định có nước đi từ từ: nếu vội vã chấp nhận TPP11 thì sẽ làm suy yếu tay bài của Canada trong ván mặc cả NAFTA với chính quyền Trump ngày càng cứng rắn.

Quan điểm đó xuất phát từ những nguồn bất ngờ, trong đó có một số nhân vật Đảng Bảo thủ từ thời Harper đã tham gia các cuộc đàm phán TPP ban đầu, các đàm phán CETA và những hiệp định khác có quy mô khác nhau.

Adam Taylor, cựu trợ tá cho bộ trưởng thương mại Ed Fast thời Harper và nay là chủ nhiệm hãng tư vấn thương mại Export Action Global ở thủ đô Ottawa, nói, “Phản ứng của Canada không đáng ngạc nhiên, với tất cả các kết quả (trước đây) được đàm phán với nền kinh tế Mỹ quan trọng đang được mặc cả. Nay điều hợp lý là tạm lùi lại để đánh giá các lợi ích tấn công và phòng vệ dài hạn của Canada và điều chỉnh TPP cho phù hợp với các thực tế hiện nay.”

Tuy Mỹ rút khỏi TPP, những nhà đàm phán Mỹ đã mang khá nhiều nội dung của TPP tới các cuộc tái đàm phán NAFTA làm nguyên mẫu. Nhưng có một khoảng cách rất lớn giữa Mỹ và hai đối tác Bắc Mỹ còn lại. Mỹ muốn tăng hàm lượng Mỹ trong sản phẩm xe và muốn xóa bỏ hệ thống quản lý nguồn cung của Canada trong nông nghiệp.

Các cuộc tái đàm phán NAFTA sóng gió đã làm đảo lộn các ưu tiên thương mại của Canada vì Mỹ vẫn là đối tác thương mại chủ chốt của Canada. Sự trùng lắp của một số vấn đề giữa NAFTA và TPP là một vấn đề hết sức gai góc.

Ví dụ, các điều khoản về ngành sản xuất xe nằm trong số những vấn đề khó khăn nhất trong đàm phán NAFTA, có thể thay đổi đáng kể các quy định lâu đời về quy tắc xuất xứ của một ngành hệ trọng trên khắp Bắc Mỹ. Nếu giảm vị thế của Canada trong đàm phán NAFTA về ngành sản xuất xe để đạt được thỏa thuận TPP thì coi như đánh đổi lợi ích dài hạn để đạt lợi ích ngắn hạn. Do vậy, Canada đã cố gắng và thuyết phục được các nước TPP đàm phán thêm về vấn đề này.

Trong một email gởi cho hãng tin The Canadian Press, chuyên gia Adam Taylor nói, “Từ xe và sản xuất chế tạo tới nông nghiệp và văn hóa, Canada có rất nhiều quyền lợi liên quan trong ván cờ này và nên mất nhiều thời gian cần để đạt được đúng ý muốn. Đàm phán theo lịch trình, canh giờ hoặc gắng nhồi nhét các tuyên bố vào các hội nghị thượng đỉnh quốc tế để tiện cho việc tổ chức hậu cần là phản lại cách hoạch định chiến lược dài hạn và đi ngược lại các lợi ích của Canada.”

Michael Geist, giáo sư luật tại Đại học Ottawa chuyên về thương mại điện tử, nói rõ trong một loạt tin viết trên Twitter rằng TPP có thể ảnh hưởng tới thành công của Canada trong các đàm phán NAFTA.

Ông nói, “Tôi đoán rằng các đàm phán NAFTA có thể khiến những nhượng bộ về xe và nông nghiệp hết sức khó khăn vì TPP có thể gây phương hại cho các đàm phán đó. TPP không phải hiệp định thương mại của (chính phủ) Đảng Tự do. CETA là ưu tiên hàng đầu, rồi tới NAFTA.”

Cũng có người cho rằng lập trường cứng rắn của Trudeau về TPP chịu ảnh hưởng của NAFTA và Trump, nhưng như vậy là không tốt. Derek Burney, cựu chánh văn phòng và đại sứ Canada tại Mỹ thời thủ tướng Brian Mulroney của Đảng Bảo thủ, nói, “Nếu chúng ta cản trở TPP vì sợ chọc giận Mỹ, theo tôi là ngớ ngẩn.” (Burney và Mulroney đều đã tư vấn cho nội các hiện nay của Trudeau về chiến lược NAFTA.)

Burney gọi quyết định của Trump rời khỏi TPP là một “sai lầm địa chiến lược quan trọng” mà sẽ chỉ khiến Trung Quốc mạnh hơn. Ông cũng nói Canada cần khảo sát “tất cả những con đường khác” để tăng thương mại với Trung Quốc, Ấn Độ và Việt Nam.

Ông nói, “Tôi không hiểu lập trường của chúng ta sẽ giúp chúng ta ra sao để tạo các mối quan hệ gần gũi hơn với các nước Châu Á khác trong nhóm, nhất là Nhật, nước cổ xúy chính. Dù gì đi nữa, các lợi ích của chúng ta nên được cân nhắc kỹ càng, chứ không phải các chiến thuật trong các cuộc đàm phán khác.”

TPP: Tên mới, và còn nhiều mặc cả

Cuộc họp cấp bộ trưởng các nước TPP trong thời gian hội nghị thượng đỉnh APEC tại Đà Nẵng. (Ảnh: Reuters)

Khuya thứ Sáu 10/11, 11 nước còn lại đã đạt được thỏa thuận về “các yếu tố cốt lõi” của hiệp định TPP, với tên gọi mới “Hiệp định Toàn diện và Tiến bộ cho Hợp tác Xuyên Thái Bình Dương” (CPTPP). Nhưng một số vấn đề còn nhiều bất đồng, như quy định về ngành sản xuất xe và các biện pháp bảo vệ văn hóa, đã được để lại cho những vòng đàm phán về sau.

CPTPP loại bỏ 20 phần trong hiệp định TPP ban đầu, trong đó có các điều khoản liên quan tới dược phẩm, bảo vệ bằng sáng chế, bản quyền và sở hữu trí tuệ. Một phần khác liệt kê bốn lĩnh vực trong đó “đã đạt được tiến bộ đáng kể nhưng cần phải đạt đồng thuận trước khi ký kết”: cách đối xử với doanh nghiệp nhà nước, dịch vụ và đầu tư, giải quyết tranh chấp và văn hóa.

CPTPP đòi hỏi tất cả các nước thành viên tuân thủ các tiêu chuẩn lao động và môi trường nghiêm ngặt. Diễn biến này được Canada xem là đột phá quan trọng sau khi đàm phán bế tắc đầu ngày 10/11. (Có thể Canada đã tác động để thêm từ “tiến bộ” vào tên mới của TPP, vì Canada cũng đề xuất các điều khoản “tiến bộ” về lao động, môi trường, và thổ dân khi tái đàm phán NAFTA.) Một hiệp định cuối cùng trên nguyên tắc vẫn còn đang được thảo luận vì các nước chưa thống nhất tất cả mọi khía cạnh của hiệp định.

Hiệp định TPP ban đầu có những điều khoản đòi hỏi tất cả các thành viên xóa bỏ lao động trẻ em và cưỡng bức, ban hành và duy trì các luật và thông lệ về “điều kiện làm việc có thể chấp nhận được”, và bảo vệ quyền đàm phán tập thể của người lao động (quyền công đoàn).

Nhưng một số nước, trong đó có Malaysia và Việt Nam, muốn bỏ những điều khoản đó trong quá trình đàm phán; Canada cảm thấy điều đó không chấp nhận được.

Bộ trưởng ngoại thương Canada François-Philippe Champagne cho biết những nước đó nay đã quay lại chấp nhận các điều khoản của TPP ban đầu.

Ông nói, “Chúng ta đạt được thỏa thuận tốt hơn cho Canada, chúng ta đã tăng thêm được các yếu tố tiến bộ – như thủ tướng nói rằng trong thế kỷ 21 ta không giao thương như trước đây.”

Tất cả các nước nay đã đồng ý thực hiện các quy định như trong TPP ban đầu, chẳng hạn về lương tối thiểu, số giờ làm việc, sức khỏe và an toàn lao động.

Bộ trưởng Champagne nói nếu một nước không tuân thủ những quy định đó, bất cứ nước nào cũng có thể kiện nước thành viên vi phạm ra một tòa thương mại, và họ sẽ phải chịu theo quy trình giải quyết tranh chấp.

Về khía cạnh môi trường, tất cả các nước đồng ý với các điều khoản tương đối mơ hồ yêu cầu “bảo tồn và sử dụng một cách bền vững sự đa dạng sinh học”, và thực hiện “các cơ chế” để giảm khí thải carbon. CPTPP cũng đòi hỏi bảo vệ động vật và thực vật hoang dã, và các biện pháp xử lý nạn đánh bắt thủy hải sản quá mức.

Chương về sở hữu trí tuệ đã bị “tạm hoãn”, nói nôm na là không còn nằm trong CPTPP. Đây là một thắng lợi cho Canada vì nhiều công ty lo ngại về những điều khoản này. Chương này về cơ bản áp dụng các luật bằng sáng chế của Mỹ cho các nước khác, và ban đầu được chính quyền Obama đòi hỏi.

Jim Balsillie, cựu CEO của Blackberry, cho rằng thành công của Canada trong việc thuyết phục các nước khác bỏ chương về sở hữu trí tuệ là minh chứng cho sự khôn ngoan và khéo léo của chính phủ trong các đàm phán phức tạp này.

Canada cũng đang thúc giục các nước đối tác thay đổi các quy định về văn hóa. Canada nói 10 nước kia đã “khẳng định quyền của mỗi bên tham gia được bảo tồn, phát triển và thực hiện các chính sách văn hóa của mình”.

Một số nhà quan sát đã cảnh báo rằng hiệp định TPP ban đầu (được chính phủ cũ của Đảng Bảo thủ đàm phán và cuối cùng được Đảng Tự do ký kết sau khi lên cầm quyền) sẽ gây phương hại cho việc chính phủ liên bang cổ xúy văn hóa Canada thông qua tài trợ cho nghệ sĩ và hỗ trợ tài chính cho làm phim, xuất bản và phát thanh truyền hình.

Hiệp định TPP ban đầu có những biện pháp bảo vệ cho các ngành văn hóa yếu hơn các hiệp định thương mại khác, như NAFTA và CETA.

Lời mở đầu của TPP công nhận quyền của các nước được quản lý một số ngành – y tế, an toàn, môi trường – nhưng không đưa các ngành văn hóa vào danh sách này. Điều này trái với quan điểm của Canada; tất cả các chính phủ Canada từ trước tới nay, bất chấp do đảng nào nắm, đều vận động để các cấp chính quyền liên bang và tỉnh bang có nhiều tự do trong việc hỗ trợ các ngành văn hóa mà không sợ bị trừng phạt tại một tòa thương mại.

Các cuộc đàm phán TPP nay trở lại cấp bộ trưởng. Bộ trưởng ngoại thương François-Philippe Champagne nói Canada chấp nhận mất thời gian để đạt được những biện pháp bảo vệ môi trường và lao động nghiêm ngặt hơn. Bộ trưởng Champagne nói bất cứ thay đổi nào về các quy định thương mại liên quan tới ngành xe – một quan ngại chính của các hãng sản xuất xe Bắc Mỹ và giới lãnh đạo nghiệp đoàn – sẽ được xác định sau. Một quan chức chính phủ Canada nói các quy định liên quan tới ngành sản xuất xe tiếp tục nằm trong TPP sẽ còn thảo luận để đạt được thỏa thuận chi tiết.

2 thoughts on “Vì sao Canada lưỡng lự với TPP11?

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

Website này sử dụng Akismet để hạn chế spam. Tìm hiểu bình luận của bạn được duyệt như thế nào.