Những chúa tể của metaverse

Phải công nhận Mark Zuckerberg giỏi. Khi sáng lập viên Facebook tuyên bố hồi tháng 10 rằng anh ta sẽ đổi tên công ty mẹ của mạng xã hội này thành Meta Platforms để giúp tạo ra một thực tại kỹ thuật số thay thế gọi là metaverse [tạm dịch là vũ trụ ảo], anh ta bị thiên hạ cười chê không thương tiếc. Có người nghĩ rằng anh ta đang dùng chiêu đánh trống lảng để thiên hạ bớt chú ý tới một cơn thịnh nộ chính trị [mà Facebook đang hứng]. Có người lại cho rằng anh ta chỉ là tỷ phú công nghệ trung niên mới nhất theo đuổi giấc mơ thời thơ ấu, hệt như Jeff Bezos của Amazon và Elon Musk của Tesla đã làm với tên lửa vũ trụ.

Song, anh ta đã chọn thời điểm quá tuyệt. Kể từ tháng 10, số lượt tìm kiếm “metaverse” trên Google đã tăng vọt. Wall Street thổi thêm gió vào ngọn lửa cuồng si này. Theo hãng môi giới Bernstein, thuật ngữ này xuất hiện 449 lần trong các cuộc họp qua điện thoại để báo cáo lời lỗ doanh nghiệp (earnings call) trong quý ba, tăng từ 100 lần trong quý hai. Theo Bernstein, các thị trường có doanh thu hàng năm tiềm năng ít nhất hai ngàn tỷ đô có thể bị metaverse làm đảo lộn. Ngân hàng Jefferies nói rằng mặc dù hiện tượng này có thể hơn một thập niên nữa mới xuất hiện, nó có khả năng làm đảo lộn “gần như mọi thứ trong đời sống con người”.

Những tập đoàn công nghệ khác như Microsoft đã lập kế hoạch hướng tới metaverse. Nhưng chính những công ty lớn vẫn thuộc quyền kiểm soát của các sáng lập viên có thể trở thành những công ty cổ súy nhiệt thành nhất. Zuckerberg, với tài sản ròng gần 125 tỷ đô và gần như toàn quyền kiểm soát của một công ty có thị giá 908 tỷ đô, là người nổi bật nhất. Những người khác gồm có Jensen Huang của Nvidia, hãng sản xuất vi mạch đồ họa trị giá 722 tỷ đô và Pony Ma của Tencent, tập đoàn công nghệ Trung Quốc trị giá 550 tỷ đô, với danh mục đầu tư vào trò chơi điện tử gồm phần hùn 40% trong Epic Games, hãng sở hữu “Fortnite”, một trong những trò chơi điện tử thịnh hành nhất thế giới. Bản thân sáng lập viên của Epic, Tim Sweeney, là một nhân vật đầy ảnh hưởng. Gần đây ông nói với Bloomberg rằng metaverse là một cơ hội đáng giá hàng ngàn tỷ đô, và các công ty như hãng của ông đang chạy đua để đạt tới một tỷ người dùng nhằm thiết lập các tiêu chuẩn của metaverse trong tương lai.

Cuộc đua này đang trở thành cuộc chiến giữa các tỷ phú tương tự như cuộc chạy đua vũ trụ Bezos-Musk. Thay vì khoa học tên lửa, cuộc chiến này sẽ dùng những vũ khí như tai nghe bẻ cong thực tại, blockchain, tiền mã hóa (cryptocurrency) và khả năng tính toán đáng kinh ngạc.

Vẫn chưa rõ những nhà tài phiệt này định nghĩa metaverse chính xác là gì. Liệu đó có phải là một thế giới vị lai khắp nơi khắp chốn gồm toàn thực tại ảo, ảnh đại diện (avatar), biệt thự ven biển và đủ trò rình rang trực tuyến khác mà nếu đem so thì đời thực quá nhàm chán? Hay đó sẽ chỉ là một phiên bản phong phú hơn, đắm mình hơn của những gì nay đã có: một cách để giao du, làm việc, mua sắm và chơi game trực tuyến cho dù sinh hoạt thường nhật  vẫn diễn tiến bình thường? Thậm chí còn ít rõ hơn về việc liệu người dùng internet mai sau có bị mê hoặc bởi giấc mơ của những tỷ phú công nghệ có đặc quyền hay không.

Nhìn qua các tham vọng của Meta, Nvidia, Epic và Tencent là có thể mức độ dấn bước của họ. Mỗi hãng đều có mảng riêng đặc thù của mình. Zuckerberg đã dành 10 tỷ đô trong năm nay chủ yếu để sáng chế tai nghe và kính thực tại ảo (virtual reality) và thực tại tăng cường (augmented reality) mà anh ta hy vọng sẽ cung cấp một điểm truy cập chủ đạo vào metaverse, giống như iPhone của Apple với Internet di động. Nvidia tập trung vào cái họ gọi là omniverse, một công nghệ dựa trên chip của hãng, giúp gắn kết các kỹ sư, nhà thiết kế và các loại nghề sáng tạo khác để tạo ra mọi thứ – hiện thời chủ yếu trong các môi trường công nghiệp. Epic đã và đang tạo ra thế giới ảo trong nhiều năm qua, trong đó có game “Fortnite”. Trong metaverse, ứng dụng sáng giá của hãng có thể là Unreal Engine, một nền tảng giúp những người soạn phần mềm của mình và những người soạn phần mềm có thể tạo ra trải nghiệm 3D như đời thật, bao gồm trò chơi điện tử, phim, mô hình kiến ​​trúc và thiết kế công nghiệp. Tencent có Trung Quốc để chinh phục. Ông Ma có lẽ khôn ngoan khi cẩn thận dò đường, trong bối cảnh Trung Cộng đang siết chặt gọng kiềm với các công ty công nghệ. Nhưng siêu ứng dụng WeChat thịnh hành của Tencent, bao gồm cả WeChat Pay, đã là phiên bản 2D của những gì metaverse có thể trở thành 3D.

Đằng sau những tham vọng vị lai của họ là một số kinh nghiệm phổ biến. Thứ nhất, Internet di động đang sắp kết thúc một kỷ nguyên. Ở Mỹ và châu Âu, giới chính khách đang dọa siết chặt luật lệ chống độc quyền và xâm phạm quyền riêng tư, nhất là với Facebook và Google. Ở Trung Quốc, ngành công nghệ đang chao đảo trong đợt xử lý mạnh tay của nhà nước. Không phải vô cớ mà một số doanh nhân công nghệ thế hệ thứ nhất ở Mỹ và Trung Quốc đang bỏ cuộc. Những người vẫn trụ lại cần có chuyện mới đủ sức thuyết phục để kể.

Thứ nhì, họ hoạt động trong bối cảnh bị nhiều ràng buộc. Apple là một cái gai đặc biệt khó chịu Zuckerberg và Sweeney. Hãng sản xuất iPhone đang sử dụng cài đặt quyền riêng tư trong hệ điều hành iOS của mình để kiểm soát mức độ mà Facebook có thể bán quảng cáo kỹ thuật số. Epic đang kiện cáo chống độc quyền với Apple về các khoản phí mà App Store bắt hãng trò chơi điện tử phải trả – mà cho tới nay kiện cáo khá bất thành. Chính vì vậy cả Zuckerberg và Sweeney đều mạnh miệng hứa sẽ cổ súy khả năng tương tác (interoperability) – tức là không có hệ thống khép kín – cũng như các tiêu chuẩn chung. Họ cũng muốn trở thành kiến trúc sư của các hệ điều hành trong tương lai.

Sân chơi sẽ không chỉ dành riêng cho họ. Tuy tới nay kín tiếng về metaverse, Apple chắc chắn đang chuẩn bị một cuộc tiến công. Các hãng viễn thông muốn dự phần, sau khi đã đầu tư bộn tiền vào phổ tần 5G có độ trễ thấp, siêu nhanh. Các nền tảng đang tăng trưởng nhanh như Roblox, chuyên cung cấp mô hình trò chơi do chính người dùng xây dựng, thu hút 200 triệu người dùng mỗi tháng, đã thu phục được giới trẻ. Cũng có những người phản đối, đặc biệt là giới ủng hộ các công nghệ phân tán hơn gọi là Web3, những người cho rằng blockchain và tiền mã hóa là công nghệ quan trọng kế tiếp — mặc dù như chuyên gia công nghệ Ben Thompson nhận định, những công nghệ này có thể tìm thấy các lý do sử dụng tốt hơn nhiều trong metaverse so với trong đời thực.

Tham vọng cao vời

Có nhiều thứ để đánh cược [trong cuộc chơi metaverse]. Như chuyên gia Thompson nói: “Elon Musk muốn lên Mặt trăng. Mark Zuckerberg muốn tạo ra những mặt trăng hoàn toàn mới trong vũ trụ kỹ thuật số.” Nhưng cũng như cuộc chạy đua vũ trụ, metaverse cũng là một cuộc đua. Zuckerberg, Huang, Sweeney, Ma và những người khác có thể hứa hẹn một tương lai cho Internet có tính mở, đắm mình và hấp dẫn hơn so với mạng di động hiện có ngày nay. Nhưng mỗi người đều muốn tới đích đó trước, để họ có thể đặt ra những quy tắc có lợi cho mình.

Phạm Vũ Lửa Hạ dịch.

Nguồn: The Economist, 18/12/2021.

© Bản tiếng Việt của Canada Info.