Canada muốn cấm Huawei tham gia mạng 5G, nhưng có dễ?

Phạm Vũ Lửa Hạ

Tuy không nói ra nhưng ai cũng rõ là chính phủ liên bang Canada đang cân nhắc có nên noi gương các nước đối tác an ninh và thương mại trong việc cấm Huawei Canada cung cấp công nghệ xây dựng mạng di động 5G của Canada.

Bộ quốc phòng Mỹ và nhiều quan chức Mỹ đã cảnh báo rằng các mối quan hệ tương lai có nguy cơ bị ảnh hưởng nếu những nước như Canada không noi gương Mỹ.

Hồi tháng 10/2018, hai thượng nghị sĩ Mỹ, Marco Rubio (Đảng Cộng hòa) và Mark Warner (Đảng Dân chủ), viết thư gởi thủ tướng Justin Trudeau, yêu cầu Canada không dùng thiết bị của Huawei trong kế hoạch cập nhật mạng di động của Canada, vì “những quan ngại nghiêm trọng” về khả năng Huawei có thể bị chính phủ Trung Quốc can thiệp.

Họ viết, “Có nhiều bằng chứng cho thấy rằng không có công ty lớn nào của Trung Quốc độc lập với chính phủ Trung Quốc và Đảng Cộng sản.”

“Chúng tôi lo ngại về tác động của bất kỳ quyết định nào bao gồm
Huawei trong mạng 5G của Canada đối với cả an ninh quốc gia của Canada và sự hợp tác tình báo chung ‘Ngũ Nhãn’ (Five Eyes) giữa Mỹ, Vương quốc Liên hiệp Anh, Úc, New Zealand và Canada.”

Tuy nhiên, nếu cấm Huawei, Canada có thể vướng vào một vụ kiện tốn kém theo các điều khoản của một hiệp định bảo vệ nhà đầu tư nước ngoài do chính phủ cũ ký kết.

Trái lại, các hai tập đoàn viễn thông lớn của Canada như Telus và BCE đã dựa vào thiết bị của Huawei cho các mạng di động của mình. Theo tường thuật của nhật báo The Globe and Mail hồi tháng 12/2018, Telus và BCE có thể tổn thất ít nhất 1 tỷ đô-la nếu Canada cấm dùng thiết bị 5G của Huawei.

Tổng giám đốc Darren Entwistle của Telus đã có cuộc họp kín với thủ tướng Justin Trudeau ở Vancouver hôm thứ Hai 11/2.

Trong báo cáo kết quả hàng quý được công bố hôm 14/2, Telus nói rằng một quyết định cấm triển khai công nghệ Huawei, mà chính phủ Canada không đền bù hoặc có những cách dàn xếp khác, có thể khiến chi phí triển khai mạng 5G của Telus tăng đáng kể, và có thể là trì hoãn thời điểm triển khai. Báo cáo đó không nói rõ Telus muốn những hình thức đền bù hoặc dàn xếp gì.

Hồi tháng trước, khi các nhà quản lý Huawei đang quảng bá công nghệ và biện bạch cho uy tín về an ninh của mình tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos, Thụy Sỹ, bộ trưởng sáng tạo Navdeep Bains của Canada cũng có mặt tại đó để ký thỏa thuận trị giá 40 triệu đô-la với Nokia để tài trợ cho nghiên cứu 5G của hãng Phần Lan này.

Giấu ‘nỗi lo sợ’

Van Harten, một người chỉ trích kịch liệt hiệp định của chính phủ Harper, nói đây có thể là lần đầu tiên sử dụng các biện pháp trọng tài, nhưng ông không dám chắc vì hiệp định này cho phép giữ bí mật nhiều hơn bất cứ hiệp định ISDS nào mà Canada ký kể từ khi Chương 11 của Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) có hiệu lực.

Chính phủ không bắt buộc phải tiết lộ bất cứ điều gì cho tới khi bị buộc phải bồi thường.

Van Harten nói rằng, theo kinh nghiệm của ông, chính phủ sẽ không bàn về điều mà giới chỉ trích ISDS gọi là “nỗi lo sợ về quản lý nhà nước” – nguy cơ các quyết định của chính phủ bị thôi thúc bởi rủi ro có thể bị kiện.

“Họ rất kín tiếng về nỗi lo sợ đó,” ông nói. “Họ gắng hết sức để giấu nỗi lo sợ.”

“Chúng tôi sẽ có những quyết định phù hợp đúng lúc,” Scott Bardsley, phát ngôn viên của bộ trưởng an ninh công cộng Ralph Goodale, nói. “Còn quá sớm để suy đoán về kết cuộc của đợt đánh giá này.”

Trong một tuyên bố khác, văn phòng của bộ trưởng đa dạng hóa ngoại thương Jim Carr nói Canada chưa nhận được thông báo về việc có thể kiện ra tòa trọng tài từ Huawei Canada hay chính phủ Trung Quốc.

Như vậy không có nghĩa là chưa có những trao đổi không chính thức và bí mật giữa các quan chức Canada và Trung Quốc về khả năng ra tòa trọng tài. Hồi tháng trước, đại sứ Trung Quốc tại Canada Lô Sa Dã (Lu Shaye) đã kêu gọi Ottawa “ra quyết định khôn ngoan” và cảnh báo “sẽ có những hậu quả” nếu Huawei bị cấm. Ông không nhắc cụ thể tới chuyện kiện cáo.

Không có miễn trừ an ninh tổng quát

Luke Eric Peterson, một người Canada ở California viết cho tờ Investment Arbitration Reporter (Ký giả Trọng tài Đầu tư), hôm 11/2 tường thuật về một lời đe dọa mà gần đây Huawei đã đưa ra với chính phủ Czech. Cơ quan quản lý an ninh mạng của Cộng hòa Czech đã yêu cầu các công ty trong những lĩnh vực nhạy cảm cân nhắc các rủi ro của công nghệ Trung Quốc.

Huawei phản đối việc bị xem là mối nguy an ninh chỉ vì nước xuất xứ của mình. Czech bị cáo buộc làm giảm uy tín của Huawei ở các nước khác mà không có bằng chứng thực sự hoặc bất chấp những biện pháp mà công ty áp dụng để ngăn chặn việc nhà nước can thiệp vào công nghệ và thiết bị của mình.

Hiệp định đầu tư song phương giữa Cộng hòa Czech và Trung Quốc không có miễn trừ an ninh tổng quát.

Hiệp định của Canada với Trung Quốc cũng không. Giống như Cộng hòa Czech, Canada có thể không thể tự biện hộ bằng cách viện dẫn các lý do quan ngại về an ninh quốc gia khi bị kiện ra tòa trọng tài kiểu này.

Điều 33 trong hiệp định đầu tư của Canada với Trung Quốc không miễn phạt “bất cứ hành động nào mà [Canada] thấy cần thiết để bảo vệ các lợi ích an ninh thiết yếu của mình”, nhưng định nghĩa các lợi ích đó bằng thuật ngữ quân sự, viện dẫn buôn lậu vũ khí và vũ khí hạt nhân.

“Sự miễn trừ này có thể quá hẹp” nên không đủ căn cứ để cấm Huawei chỉ vì các rủi ro gián điệp, theo Peterson.

Canada sẽ phải chịu trách nhiệm chứng minh rằng Huawei có quan hệ với quân đội và ngành an ninh Trung Quốc. Dựa trên phản ứng của Huawei trước các cáo buộc gián điệp khác, Canada có thể dự kiến là Huawei sẽ phản bác kịch liệt.

“Nếu đó chỉ là một mối nghi ngờ hoặc sự đề phòng, tôi không chắc là hiệp định này sẽ cho phép họ [cấm Huawei],” Peterson nói.

Trong khi đó, Mỹ nhất quyết đưa các miễn trừ an ninh tổng quát vào các hiệp định của mình và các miễn trừ đó là do Mỹ tự phán xét: nếu Mỹ xem điều gì đó là một rủi ro an ninh, thì nó là như vậy, bất kể có hay không có bằng chứng công khai.

Canada đã không thương lượng được kiểu câu chữ đó với Trung Quốc.

Tổng hợp từ CBC & The Globe and Mail.