Huawei trong cuộc cờ thương chiến Mỹ-Trung

Phạm Vũ Lửa Hạ

Tuần qua, thế giới xôn xao, thị trường chứng khoán chao đảo trước tin giám đốc tài chính Mạnh Vãn Chu (Meng Wanzhou) của Huawei bị bắt khi đang quá cảnh ở Vancouver.

Bà Mạnh, con gái của nhà sáng lập Nhậm Chánh Phi (Ren Zhengfei), cũng là phó chủ tịch hội đồng quản trị Huawei. Vụ Canada bắt bà Mạnh theo yêu cầu của Mỹ là diễn biến mới nhất trong cuộc đối đầu Mỹ-Trung về thương mại nói chung và công nghệ nói riêng.

Bà Mạnh bị bắt vào ngày 1/12, cùng ngày khi Tập Cận Bình và Donald Trump có cuộc gặp song phương tại Buenos Aires, Argentina, để bắt tay tạm thời hưu chiến thương mại. Đợt hưu chiến này, trong 90 ngày, trở nên mong manh sau sự kiện Huawei.

Thử thách quan hệ Canada-Trung Quốc

Vụ bắt giữ một nhà quản lý doanh nghiệp Trung Quốc có thế lực tài chính và quan hệ chính trị trên lãnh thổ Canada lại gây thêm một trở ngại cho nỗ lực của thủ tướng Justin Trudeau nhằm tăng cường quan hệ với Trung Quốc vốn đã căng thẳng do những bất đồng về thương mại và đầu tư.

Trung Quốc lập tức phản đối và cảnh báo Canada sẽ trả giá đắt nếu không thả ngay bà Mạnh.

Hôm 6/12, thủ tướng Trudeau nói ông được thông báo về lệnh bắt vài ngày trước nhưng không trực tiếp can dự và chưa nói chuyện với giới chức Trung Quốc về vấn đề này.

Thủ tướng Trudeau nói với báo giới tại Montreal, “Chúng tôi là một quốc gia có nền tư pháp độc lập và các cơ quan chức trách đúng chức năng đã đưa ra các quyết định trong vụ này mà không có sự tham gia hoặc can thiệp chính trị nào.”

Tuy Canada hành động theo yêu cầu của Mỹ, vụ bắt bà Mạnh càng tạo thêm băng giá cho quan hệ Canada-Trung Quốc trong lúc thủ tướng Trudeau muốn có quan hệ thương mại mật thiết hơn với Trung Quốc sau khi đạt được thỏa thuận với Mỹ và Mexico để thay thế Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ.

“Áp lực đối với Trudeau sẽ tăng lên, Trung Quốc sẽ bằng mọi giá nhắn nhủ thông điệp đó,” Gordon Houlden, giám đốc Viện Trung Quốc tại Đại học Alberta, nhận định. Ông cho rằng vị trí cao cấp và quan hệ gia đình của bà Mạnh sẽ đổ thêm dầu vào lửa cho phản ứng của phía Trung Quốc, đẩy Trudeau vào tình thế khó xử, không biết chọn phương án nào: ủng hộ Mỹ hay Trung Quốc, hoặc cố gắng trung lập trong quá trình chủ yếu thông qua tòa án. “Chính phủ không thể tự quyết định.”

Trudeau có thể chẳng có lựa chọn nào khác hơn là phải chấp nhận yêu cầu của Mỹ vì hai nước đã ký hiệp ước dẫn độ, theo Robert Currie, giáo sư chuyên về luật quốc tế và dẫn độ tại Đại học Dalhousie ở Halifax, Nova Scotia. Ông nói nếu từ chối “thì có thể dẫn tới chuyện Canada vi phạm luật quốc tế”.

Pierre Trudeau, cha của Justin Trudeau, thiết lập quan hệ với Trung Quốc khi ông là thủ tướng trong những năm 1970; đây là di sản được Tập Cận Bình ca ngợi. Đương kim thủ tướng cũng đã cố gắng mời mọc Trung Quốc, nhưng không phải lúc nào cũng đạt kết quả như ý. Ý định bắt đầu đàm phán hiệp định thương mại đã bất thành khi thủ tướng Trudeau có nhiều yêu sách về các điều khoản tiến bộ như tôn trọng quyền phụ nữ và nhiều vấn đề khác. Canada chọc giận Trung Quốc khi không phê duyệt vụ công ty đầu tư vốn quốc tế thuộc Tập đoàn Xây dựng Giao thông Trung Quốc định mua tập đoàn xây dựng Aecon của Canada. Vụ bắt giữ bà Mạnh càng cho thấy rõ Canada đứng về phía nào trong cuộc đối đầu ngày càng leo thang giữa Trung Quốc và Mỹ.

Huawei ‘thâm tình’ với Canada

Tuy bắt bà Mạnh, Canada tới nay vẫn chưa cấm cửa Huawei như một số nước khác. Huawei cung cấp thiết bị cho nhiều công ty viễn thông ở Canada.

Canada đóng vai trò lớn trong các nỗ lực nghiên cứu và thương mại hóa của Huawei về các mạng 5G tốc độ cao. Huawei là hãng cung cấp lớn thứ ba cho Telus Corp, công ty có trụ sở ở Vancouver và là một trong ba hãng viễn thông lớn nhất Canada. Huawei và Telus hợp tác trong một dự án thí điểm 5G năm ngoái. Huawei cũng hợp tác với Bell Canada, thuộc BCE Inc., trong một dự án thí điểm “Internet Vạn vật”.

Kể từ khi vào thị trường Canada năm 2008, Huawei đã mở rộng các cơ sở nghiên cứu ở Ottawa, Toronto và Waterloo, Ontario, và được chính phủ liên bang và ba tỉnh bang miễn giảm thuế cho các chi phí nghiên cứu và phát triển. Huawei cũng tài trợ hàng triệu đô-la cho các trường đại học hàng đầu Canada thực hiện những nghiên cứu giúp công ty có được nhiều bằng sáng chế và có hơn 500 nhân viên tại Canada. Huawei thậm chí còn tài trợ cho một phần trong “Đêm Hockey ở Canada”, một trong những chương trình truyền hình có nhiều người xem nhất vào tối thứ Bảy hàng tuần ở Canada.

Một số nghị sĩ Mỹ đã kêu gọi chính phủ Trudeau không cho Huawei tham gia phát triển mạng 5G tốc độ cao của Canada, với lý do là các mối quan hệ của Huawei với nhà nước Trung Quốc có nguy cơ gây phương hại cho an ninh của Canada.

“Huawei không phải là một công ty tư nhân bình thường,” hai thượng nghị sĩ Marco Rubio và Mark Warner viết trong một thư gởi cho thủ tướng Trudeau hồi tháng 10.

Nhiều đồng minh của Canada đã cấm hoặc gần như cấm Huawei tham gia các mạng tân tiến. Huawei đã gặp trở ngại lớn về triển khai công nghệ 5G khi một số thành viên của liên minh chia sẻ thông tin tình báo Five Eyes (Ngũ Nhãn, gồm Mỹ, Vương quốc Anh, Canada, Úc và New Zealand) tỏ vẻ lo ngại là các thiết bị Huawei có thể gây rủi ro về an ninh quốc gia.

Úc và New Zealand đã cấm dùng sản phẩm Huawei trong các mạng di động 5G của mình. Hôm 5/12 tập đoàn BT Group ở Vương quốc Anh thông báo là sẽ loại bỏ thiết bị Huawei khỏi mạng 4G cốt lõi của mình và sẽ không dùng công nghệ 5G của Huawei. Hai ngày trước đó, Alex Younger, giám đốc Cục Tình báo Mật (MI6), nêu vấn đề Vương quốc Anh có nên sử dụng thiết bị Huawei hay không. Hôm 7/12, báo chí Nhật cũng tường thuật rằng Nhật dự định cấm mua sắm thiết bị của hai công ty viễn thông Trung Quốc Huawei và ZTE Corp để sử dụng cho các mục đích công.

Chính phủ liên bang Canada đang tiến hành một cuộc đánh giá an ninh quốc gia để quyết định liệu Canada có nên noi gương. Tuy nhiên, Canada cũng phải cân nhắc thiệt hại lớn tức thời đối với các công ty viễn thông lớn. Theo nhật báo The Globe and Mail, hai tập đoàn Telus và BCE của Canada có thể tổn thất ít nhất 1 tỷ đô-la nếu Canada cấm dùng thiết bị 5G của Huawei.

Khi được hỏi về chuyện cấm Huawei trong một cuộc họp báo hồi tháng 8, thủ tướng Trudeau nói rằng Canada trông cậy vào các cơ quan an ninh của mình, trong đó có Cơ quan An ninh Thông tin (CSE), và xử lý theo từng trường hợp. Hôm 6/12, ông nhắc lại rằng ông sẽ làm theo các đề xuất của các cố vấn an ninh của ông.

Ý đồ thực sự của Mỹ?

Một số nhà bình luận cho rằng vụ bắt bà Mạnh bóc trần ý đồ chính của Mỹ trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc: không phải là đánh thuế để ngăn hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và vực dậy các ngành sản xuất chế tạo ở Mỹ, mà là giữ thế mạnh về công nghệ tân tiến.

Huawei là một trong những hãng sản xuất điện thoại thông minh và thiết bị mạng lớn nhất thế giới. Công ty này đóng vai trò then chốt trong tham vọng của Trung Quốc muốn bớt dựa vào công nghệ nước ngoài và trở thành một cường quốc về sáng tạo.

Trung Quốc đã chi hàng trăm tỷ đô-la cho kế hoạch “Sản xuất ở Trung Quốc 2025”, với mục tiêu vươn lên dẫn đầu thế giới trong các ngành như khoa học robot, xe điện và vi mạch máy tính. Một trong những ưu tiên hàng đầu là áp dụng công nghệ di động 5G, mà chủ yếu dựa vào Huawei.

Mỹ thì lâu nay thể hiện rõ ý định chặn đà vươn lên của Trung Quốc và duy trì thế thượng phong của Mỹ trong công nghệ.

“Trong thế kỷ 20, thép, than, xe, máy bay và tàu thủy — và khả năng sản xuất đại trà — là những nguồn tạo nên sức mạnh quốc gia.” Đó là nhận định của James Andrew Lewis, giám đốc Chương trình Chính sách Công nghệ tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, trong một báo cáo hồi tuần trước. “Những nền tảng của an ninh và sức mạnh ngày nay đã khác. Khả năng tạo ra và sử dụng các công nghệ mới là nguồn tạo nên sức mạnh kinh tế và an ninh quân sự.”

Một số người trong chính phủ Trung Quốc nhìn vụ bắt bà Mạnh qua lăng kính này. Một bài xã luận trên Nhân Dân Nhật báo hôm 6/12 viết, “Mỹ đang cố gắng làm mọi thứ trong khả năng của mình để ngăn chặn sự bành trướng của Huawei trên thế giới chỉ vì công ty này là điển hình của các công ty có tính cạnh tranh của Trung Quốc.”

Những tham vọng của Trung Quốc về công nghệ đã gây lo ngại ở Mỹ trong nhiều năm qua, nhất là vì các mục tiêu của Bắc Kinh được xem là dựa vào đánh cắp công nghệ Mỹ.

Tổng thống Donald Trump đã tìm cách trực tiếp xử lý những vấn đề này. Chính quyền Trump nói rằng các loại thuế quan hàng trăm tỷ đô-la đánh vào hàng Trung Quốc nằm trong nỗ lực chung nhằm ngăn chặn Trung Quốc ăn cắp công nghệ Mỹ. Giới chức Mỹ cũng nói rằng Trung Quốc phải chấm dứt việc bắt buộc các công ty phải trao bí quyết công nghệ thì mới được vào thị trường Trung Quốc.

Mỹ lâu nay đã nhắm tới những công ty công nghệ Trung Quốc cần linh kiện Mỹ.

Hồi tháng 4, Bộ Thương mại Mỹ cấm các công ty Mỹ xuất khẩu các linh kiện thiết yếu cho ZTE, vì Bộ này cho rằng ZTE đã vi phạm một thỏa thuận trước đó trừng phạt công ty này vì không tuân thủ các biện pháp chế tài Iran và Bắc Hàn. Lệnh cấm này khiến ZTE ngưng gần như toàn bộ hoạt động của mình trong nhiều tháng.

Hồi tháng 10, Bộ Thương mại Mỹ ban hành một lệnh cấm xuất khẩu tương tự với công ty quốc doanh Trung Quốc sản xuất vi mạch Fujian Jinhua. Chính phủ Mỹ nói rằng công ty này có nguy cơ lớn can dự vào những hoạt động đi ngược lại lợi ích an ninh quốc gia của Mỹ.

Trong khi đó, chủ tịch Tập Cận Bình yêu cầu các ngành công nghệ Trung Quốc bớt dựa vào các nhà cung cấp nước ngoài, và đủ khả năng tự cung tự cấp hơn.

Huawei lâu nay đã đầu tư nhiều cho nghiên cứu và phát triển và cho tiếp thị các thiết bị 5G của mình. Paul Triolo, trưởng ban chính sách công nghệ toàn cầu tại hãng tư vấn rủi ro Eurasia Group, nói rằng Huawei là công ty duy nhất trên thế giới hiện nay có thể sản xuất tất cả mọi thành tố của một mạng 5G, như trạm gốc, trung tâm dữ liệu, ăng-ten và điện thoại, và kết hợp chúng với quy mô đại trà và chi phí thấp.

Nhưng để thành công trong việc triển khai các mạng 5G, Huawei cần Mỹ. Trong 92 nhà cung cấp chính của Huawei, 33 là công ty Mỹ, như các hãng sản xuất vi mạch Intel, Qualcomm, và Micron, và các hãng phần mềm Microsoft và Oracle.

Trong một phân tích hôm 7/12, chuyên gia Tom Holland thuộc hãng nghiên cứu Gavekal Research nhận định, “Nếu Washington nay cấm các công ty này bán cho Huawei, công ty viễn thông Trung Quốc này sẽ chật vật để tồn tại.”

Do vậy, vụ Mạnh Vãn Chu sẽ có những hệ lụy lớn. Mỹ cáo buộc bà Mạnh che giấu những vi phạm lệnh cấm vận Iran.

Chưa rõ chính công ty Huawei có gặp rắc rối pháp lý hay không, nhưng có nhiều suy đoán rằng tương tự như lệnh cấm đối với ZTE, Huawei có thể bị cấm mua hàng/dịch vụ của công ty Mỹ do những vi phạm cấm vận.

Một lệnh cấm như vậy nếu được Mỹ ban hành thì sẽ gây tác hại khủng khiếp cho Huawei, và sẽ phá hỏng kế hoạch của Bắc Kinh muốn tung 5G ra thị trường tiêu dùng trên quy mô lớn trước năm 2020.

Nhà phân tích Edison Lee của ngân hàng đầu tư viết trong một phân tích hôm 7/12 rằng lệnh cấm như vậy sẽ khiến hoạt động kinh doanh của Huawei ngưng trệ, và Mỹ trên cơ trong ván cờ này. Ông nhận định rằng Huawei quá lệ thuộc nên bị đẩy vào thế yếu.

Nhưng việc chính thức trừng phạt Huawei có thể gây những hậu quả nghiêm trọng cho cuộc đua tranh công nghệ Mỹ-Trung về lâu dài.

Nhà phân tích Edison Lee cho rằng Trung Quốc sẽ đẩy mạnh các nỗ lực trở nên độc lập hơn về công nghệ, và tìm những cách để gây tác hại cho Mỹ, ví dụ Trung Quốc có thể bớt mua máy bay Boeing, hoặc bới lông tìm vết để xử lý các công ty Mỹ vi phạm luật Trung Quốc. Ông nói, “Hy vọng của họ là trong vòng 10 năm họ sẽ chẳng cần Mỹ nữa.”

Tổng hợp Bloomberg, Reuters, CNN, New York Times, The Globe and Mail.

© Canada Info.